Метадычная скарбонка

«Роля беларускай песнi ў фармiраваннi беларускага маўлення дашкольнiкаў»

 

Маўленне - унікальны і ўніверсальны сродак многіх відаў дзейнасці. Развіццё розных формау дзейнасцi  вядзе да развiцця галоунага сродку - маулення. У дзяцей мы выхоўваем пачуццё беларускай мовы, ствараючы дзеля гэтага адпаведныя маўленчыя ўмовы, у якіх дзіця пад кіраўніцтвам выхавальнікау далучаецца да паэзiі, музыкi ,адначасова вучыцца вырашаць. пры дапамозе роднай мовы. розныя маўленчыя задачы: камунікатыуныя, пазнавальныя і г.д.

Галоўным пабуджальным матывам праяўлення маўленчай актыўнасці з'яўляецца сумесная дзейнасць з дарослым. Важнае значэнне мае актыўна-дзейснае ўспрыманне дзецьмі нагляднасці (цацак, малюнкаў). Наглядныя дзеянні  выклікаюць у дзяцей жаданне абазначыць іх словамі і гаварыць пра іх. Адмысловая ўвага надаецца зместу беларускага маўлення, у выхаваўчых і дыдактычных мэтах выкарыстоўваем паэтычныя словы. Калыханкі, забаўлянкі, прымаўкі, песні, казкі – вось тыя дасканалыя мастацкія формы фальклору, з дапамогай якіх мы знаёмім дзяцей з багаццем і разнастайнасцю навакольнага свету.

Перш за ўсё, мы праслухоўваем і абыгрываем з дзецьмі беларускія народныя калыханкі, песенькі, забаўлянкі, кароткія вершыкі, да якіх далучаюцца адпаведныя зместу дзеянні і рухі, паўтарэнні гукаперайманняў, асноўных слоў, выразаў. Вялікае значэнне пры гэтым маюць тыя забаўлянкі, якія суправаджаюцца разнастайнымi рухамi пальчыкаў рук, напрыклад "Сарока-варона кашу варыла". Важнасць іх палягае ў амаль параллельным развіцці дыферанцаваных рухаў пальцаў рук і маўлення, што стымулюе і актывізуе маўленне маленькага дзіцяці. Вабяць малых такія дзеянні як закалыхванне лялек, плясканне ў далоні, прытупванне, падскокі і т. п. Расказванне не вялікіх па аб'ёму казак суправаджаем інсцэніроўкамі, што робіць большлёгкім для дзяцей іх успрыманне і разуменне, заахвочвае да паўтарэння слоў, выразаў, песенек. Напрыклад, у час разыгрывання народнай забаўлянкі "Кую, кую ножку" з дзецьмі двух-трох год малыя імітуюць падбіванне лялечнага чаравічка малаточкам. Маўленчая сітуацыя дазваляе дзіцяці зразумець зварот выхавальніка.

Дзецям вельмі падабаецца, калі ў вершыку называецца канкрэтнае імя. Напрыклад, калі мы прыносім цацачна коціка, паказваем яго дзецям, дапамагаем ім успомніць, як коцік вуркоча "мур-мур", а затым чытае калыханку: Прагаворвання асобных слоў і радкоў верша. Такія заняткі, а значыць і калыханка, пакідаюць след у душы і памяці дзіцяці.

Маленькія дзецi удзельнічаюць у простых карагодных гульнях" (напрыклад, "Адгадай, чый галасок?", "Хто схаваўся?" і інш.) гэтыя гульні садзейнічаюць наладжванню дзіцячых узаемаадносін, выклікаюць у дзяцей жаданне ўступіць у зносіны, значыць і размаўляць адно з адным. Дзецям падабаюцца такія гульні, а гэта добрая падстава для выхавання цікавасці да беларускай мовы, першапачатковага развіцця беларускага маўлення. Захапіўшыся гульнёй, дзеці не заўсёды заўважаюць, што яна вядзецца на беларускай мове, і між волі засвойваюць асобныя словы, выразы, песенькі.

Для паступовага ўвядзення беларускай мовы ў розныя віды дзейнасці дашкалят мы выкарыстоўваем лялек-беларусаў: дзяўчынку Паўлінку і хлопчыка Янку. Яны паасобку альбо разам прыходзяць да дзяцей, цікавяцца іх заняткамі, гульнямі, размаўляючы толькі па-беларуску: задаюць пытанні, называюць асобныя прадметы, што знаходзяцца ў дзяцей, выконваюць розныя дзеянні з імі, расказваюць нескладаныя гісторыі. Такім шляхам наладжваюцца сітуацыйна-дзелавыя зносіны на беларускай мове.

У дашкольным выхаваннi удзяляецца мала увагi нацыянальнаму фальклору, нягледзячы на тое, што беларускi народ мае багатую фальклорную спадчыну. Вельмi добра падыходзiць музычны фальклор, якi па сваей прыродзе пранiзаны элеvентамi народнага тэатра, гульнямi, пантамiмай. У 1 и 2 малодшы групах неабходна чытаць вершы, забаулянкi, загадкi, казкi. Расказванне непяликiх па абему казак трэба суправаджаць iнсцэнiроукамi, што аблягчае дашкалятам iх успрыманне и разуменне, заахвоцицьда паутарэння слау, выразау, песенек.

Пястушкi выкарыстовываюцца у розных рэжымных момантах: Пад гуки гэтых вершау спецыяльна для дзяцей.дзецi ахвотна мыюцца, прымаюць ежу, займаюцца. Жыцце дзiцяцi становiцца цiкавейшым, ярчэйшым. У час расказвання пястушкi спярша выкарыстоуваецца нагляднасць, потым тлумачыцца сэнс новых слоу, улiчваюцца вопыт и веды дзяцей.

Калыханкi- першыя для дзяцей узоры мастацкага слова. Навакольны свет у іх падаецца ў вобразах, даступных і зразумелых. Найчасцей героем калыханак бывае кот. Без ката не абыходзiлася нiводная хата, дзе- нiдзе ката сапрауды клалi улюльку, каб пасля дзiцяцi добра спалося. Яго клiчуць даламагчы закалыхаць малога, бо кот вельмi ласкавы. Таму часта на Беларусi бабулi гаварылi  «Я буду яму спяваць ката», а гэта адзначала « калыхаць дзiця песняй

На каточка  варкота,

На дзiцятка дрымота.

Прыдзi , каток, начаваць,

Дзiцятка калыхаць.

На дзiцятка дрымота,

Заснi, заснi, цiха спi.

Каток ,не бурчы,

Маіх дзеткаў

Не будзі, !

Яркую акрэсленую выхаваўчую накіраванасць маюць беларускія народныя песні. Праз іх тэксты, лексіку дзеці ўзбагачаюць уяўленн аб наваколлі, прыродных з’явах, знаёмяцца з прыладамі працы, беларускiмi наазвамi месяцау, дзен тыдня шнацыянальнымиi стрпвамi, значна пашыраецца актыуны слоунiк. Праз песню знаемiм выхаванцау з лепшымi рысамиi характару беларуса: шчырасцю, чуласцю сцiпласцю. Фальклорная песня дапамагае эмацыанальнай сферы дзяцей, падрыхтоувае да выканання пэуных сацыяльных роляу/

Каляндарна- абрадавая паэзія

Зімовыя песні

Да ішлі, ехалі калядкі

Да ішлі, ехалі калядкі

Да ішлі, ехалі санёчках

У кужэльных сарочках. А санёчкі паламаліся, А сарочкі памараліся

Калядкі…

 Прыехала каляда  на белым кані…

Яе конічак– ясен месячык,

 Яе дужачка–– ясна зорачка.

 Яе вазочак з тоўстага лядку.

Яе кажушок з белага сняжку.

Веснавыя песнi.

 Прыдзі, прыдзі, вясна…

Прыдзі, прыдзі, красна

К нам у таночак

Прынясі нам збожжа

Прынясі нам красак, Каб нам звіць вяночак.

Едзіць вясна, едзіць

На залатым кані

У зялёным саяні,

На сасе седзячы,

Сыру зямлю аручы,

 Правай рукой сеючы

А смыком скародзячы

Вязець, вязець вясна,

Вязець, вязець красна

Ясныя дзянёчкі,

 Частыя дажджочкі,

 Зялёныя травы,

Красныя цвяточкі

Нам на вяночкі.

Ой, вясна мая вясёлая

 Развесяліла ўсе горачкі,

 Усе горачкі, усе горачкі даліначкi

Летнія песні:

У полі жыта палавее. У полі жыта палавее, У багатага душа млее, Што ў засеку жыта тлее. А ў беднага радуецца, А ў беднага радуецца, Што новы хлеб гатуецца, Што з багатым зраўнуецца.

Выйшла маці жыта жаці… Выйшла маці жыта жаці, Стала сярпы перакладаці. Няма сярпа залатога – Жанца маладога. Вышла свякроў жыта жаці, Стала сярпы раскладаці. Прыбыў сярпок залаценькі – Жанец маладзенькі.

Восеньскія песні:

Ой, восень мая Ой, восень мая, Восень сцюдзёная, Чаго ты рана захаладала. Я й не раненька, Я й не позненька, - Калі мая пара прышла: Лісточак апаў, зямельку ўслаў, Вось мая і пара прышла. Рэчкі сталі, пазамярзалі, Во мая й другая пара. Ай, восень, восень, макрота… Ай, восень, восень, макрота * , Дзецюкам жаніцца ахота, Дзевачкам ісці няволя, Заняволіла субота Усё й татулькава работа.

Прыпеўкі. Прыпеўка – невялікая лірычная песенька, якая складаецца з чатырох радкоў і выконваецца на які-небудзь сталы матыў. Вядомы і іншыя назвы гэтага жанру: вытанкі, скакушкі, брандушкі, выдрыганцы і інш. Тэрмін “прыпеўка” запазычаны з рускай навуковай тырміналогіі і ў першыню ў навуковую беларускую літаратуру ўведзены В. Астаповічам. Вытокі жанру ў танцавальных прыпеўках, а таксама ў прыпеўках вясельных і дударскіх. У прыпеўках адлюстраваны многія бакі жыцця сялянства. Аднак асноўная тэма гэтага жанру – любоў. У прыпеўках прыкметнае месца займае грамадска-палітычная тэма. Сярод фальклорных жанраў, якія адлюстроўваюць сучаснасць, адно з першых месц належыць прыпеўцы. Першыя публікацыі беларускіх прыпевак адносяцца да 40-х гг. XIX ст.

Прыпеўкі:

А скрыпачка, далі бог, Не жалей жа маіх ног! Мае ножкі не баляць, Яны хочуць пагуляць. Эх, колькі ж нас – Адна жменечка! Пагуляем жа Харашэнечка.

Танцавала рыба з ракам, А пятрушка з пастарнакам, А цыбуля з часнаком. Красна дзеўка з дзецюком. Рада, рада была баба, Што дзед утапіўся. Ліха ж яму нагадзіла – За куст ухапіўся.

Пазаабрадавыя песні Пазаабрадавыя песні, як відаць з самой назвы, - гэта песні, якія выконваюцца незалежна ад абрада ці календара, у любы час і ў розных канкрэтных жыццёвых абставінах. У народзе пра гэтыя песні гавораць, што яны спяваюцца “абы калі”, “калі давядзецца”, “калі надумаешся”, “хоць дзе”, “дзе можна” і інш. Спяваюць іх у час адпачынку і на рабоце, дома і ў полі, “на міру” і сам-насам. Песні гэтыя не звязаны ні з гульнямі, ні з дзеяннямі.

Мелодыя ў пазаабрадавай песні замацавана непасрэдна за адным тэкстам (рэдка адзін тэкст выконваецца на некалькі мелодый), тады як у каляндарна-абрадавай паэзіі на адзін і той жа напеў (асабліва ў вясельнай песнятворчасці) спяваецца многа тэкстаў.

Пазаабрадавыя песні ў адрозненне ад каляндарна-абрадавых характарызуюцца большай актыўнасцю, што дало ім магчымасць шырока адлюстроўваць самыя розныя бакі побыту народа. Пазаабрадавыя песні часта называюць проста лірычнымі, бо лірычны пачатак (а ён уласцівы таксама каляндарна-земляробчым і сямейна-абрадавым песням) з’яўляеццы дамінуючым. Гэта песні пра асабістыя пачуцці і перажыванні чалавека, пра яго адносіны даакаляючайрэчаіснасці. Сіла ўздзеяння пазаабрадавай лірычнай песні ў тым, што яна перадае пачуцці і перажыванні, сугучныя, блізкія, зразумелыя многім людзям, вылучаецца глыбінёй, багаццем і разнастайнасцю чалавечых эмоцый. Тут радасць і гора, любоў і нянавісць, весялосць і смутак чалавека. У гэтых песнях выяўляюцца лепшыя рысы нацыянальнага характару беларусаў: смеласць, адвага, праўдзівасць, працавітасць, гасціннасць, гуманізм, чуласць, сціпласць, імкненне да свабоды і нянавісць да прыгнятальнікаў. У іх знайшла адлюстраванне народная мараль, светапогляд працоўных. Пазаабрадавая песенная лірыка дае шырокую карціну жыцця народа, яго сямейна-бытавых і сацыяльна-грамадскіх адносін, таму не выпадкова яе называюць энцыклапедыяй жыцця народа. У народнай пазаабрадавай песеннай творчасці асобную групу складаюць балады – ліра-эпічныя творы. Тэрмін “балада” ў народзе невядомы. Спевакі іх называюць доўгімі або жалоснымі песнямі. У навуковы ў жытак гэты тэрмін быў уведзены ў XIX ст. Збіральнікі і даследчыкі беларускай вуснапаэтычнай творчасці называлі балады думамі або думкамі.

Балады – творы драматычнага зместу, напоўненыя высокім эмацыянальным пачуццём. Тэма іх – сямейнае або асабістае жыццё чалавека, незвычайныя, трагічныя здарэнні. Як і многія іншыя фальклорныя жанры, балада ўзыходзіць да глыбокай старажытнасці і прайшла складаны эвалюцыйны шлях станаўлення.

На музычных занятках выхаванцы знаёмяцца з асаблівасцямі беларускай народнай музыкі, развучваюць беларускія танцы, спяваюць песні. Усё гэта дае магчымасць вырашыць задачы развіцця беларускага маўлення, раскрыць творчыя магчымасцi дзяцей, сфармiраваць цiкавасць да народнай творчасцi, у гульнявой форме далучыць дзяцей да нацыянальнай культуры.

Выкарыстанне ў працы з дашкольнікамі твораў народнай творчасці ажыўляе адукацыйны працэс, аказвае асаблівы ўплыў на выхаванне патрыятычных пачуццяў, нацыянальнайсамасвядомасці.

Выхоўваючы патрыёта, нацыянальна свядомага чалавека, фальклор адначасова задавальняе патрэбу дзіцячай душы ў гульні, жарце, асваенні свету.

 

разгарнуць » / « згарнуць

Рэалізацыя задач вучэбнай праграмы дашкольнай адукацыі

па развіццю маўлення дзяцей дашкольнага ўзросту

Самае дарагое ў жыцці – тое, што закладзена ў сэрца з ранніх год. Менавіта родная мова – сувязное звяно ў далучэнні дзяцей да агульначалавечых каштоўнасцей, традыцый і гістарычнага мінулага нашай Радзімы. З боку дзяржавы гэтаму пытанню таксама надаецца вялікая ўвага.

Так, у адпаведнасці з рэкамендацыямі Міністэрства адукацыі Рэспублікі Беларусь у інструктыўна-метадычных пісьмах Міністэрства гаворыцца аб тым, што з мэтай папулярызацыі і расшырэння сферы выкарыстання ў жыцці грамадства беларускай мовы, неабходна удасканальваць якасць выхаваўчага працэсу па далучэнню выхаванцаў да багацця беларускай мовы, фарміраванню каштоўных адносін да яе. Пры арганізацыі выхаваўчага працэсу на беларускай мове, а таксама з мэтай далучэння  выхаванцаў да нацыянальнай культуры, рэкамендавана выкарыстоўваць наступныя вучэбныя выданні:

1. Вучэбная праграма дашкольнай адукацыі.

2. Дубініна, Д.М. Свет вакол мяне: У дапаможніку прадстаўлены канспекты заняткаў, змест якіх накіраваны на рэалізацыю задач адукацыйных галін «Дзіця і грамадства», «Дзіця і прырода», «Развіцце маўлення і культура маўленчых зносін» вучэбнай праграмы дашкольнай адукацыі ў старэйшай групе.

3. Хадановіч, Л.С. Падарожжа ў свет музыкі: Уваходзіць у вучэбна-метадычны комплекс «Мае першыя ўрокі». Садзейнічае развіццю ў дзяцей старэйшага дашкольнага ўзросту ўяўленняў пра вобразы музычнага мастацтва, сродкі музычнай выразнасці, навыкаў карыстання імі ў самастойнай музычнай выканаўчай творчай дзейнасці. Матэрыал вучэбна-метадычнага дапаможніка адпавядае кампаненту «Музычная дзейнасць» адукацыйнай галіны «Мастацтва» вучэбнай праграмы дашкольнай адукацыі.

4. Старжынская, Н.С. Крылаў не мае, а хутка лятае: лінгвістычныя гульні для дзяцей 4-7 гадоў: У дапаможніку раскрываюцца пытанні азнаямлення дзяцей дашкольнага і малодшага школьнага ўзросту са словам як моўнай адзінкай: значэннем слова, яго мнагазначнасцю, семантычнымі адносінамі паміж словамі (сінанімічнымі, антанімічнымі). Прыводзяцца гульні і практыкаванні, накіраваныя як на фарміраванне ў дзяцей элементарных уяўленняў аб слове, так і на развіццё іх камунікатыўнай кампетэнцыі.

5. Дубініна, Дз.М. Культура Беларусі ў казках і паданнях. Змест дапаможніка прадугледжвае азнаямленне дзяцей дашкольнага ўзросту з культурай і гісторыяй Беларусі. Кожная тэма ўключае метадычныя рэкамендацыі, творы народнай вусна-паэтычнай творчасці з пытаннямі па іх змесце і сцэнарыі пазнавальных гутарак. Змешчаныя ў дапаможніку казкі, міфы, легенды, паданні, прыказкі, прымаўкі, загадкі, гульні спрыяюць фарміраванню ў дашкольнікаў нацыянальнай самасвядомасці, садзейнічаюць засваенню дзецьмі пэўных духоўна-маральных каштоўнасцей у працэсе змястоўных зносін з дарослымі.

6. Старжынская, Н.С. Развіццё беларускага маўлення дашкольнікаў. У дапаможніку прадстаўлены канспекты заняткаў па развіцці беларускага маўлення дзяцей дашкольнага ўзросту. Змест заняткаў дапаможа ўзбагаціць слоўнік дзяцей найбольш часта ўжываемымі беларускімі словамі і іх граматычнымі формамі, сфарміраваць у іх паняцці (сацыяльна замацаваныя значэнні слоў), элементарнае разуменне беларускага слова як моўнай адзінкі, актывізаваць слоўнік, пазнаёміць дзяцей з асноўнымі асаблівасцямі гукавымаўлення на рускай і беларускай мовах. Забяспечвае рэалізацыю адукацыйнай галіны “Развіццё маўлення і культура маўленчых зносін” вучэбнай праграмы дашкольнай адукацыі.

7. Дубініна, Дз.М. Родныя вобразы ў паэтычным слове: Змест дапаможніка прадугледжвае азнаямленне дзяцей дашкольнага ўзросту з народнай вусна-паэтычнай творчасцю і вершамі беларускіх паэтаў не толькі ў рамках спецыяльна-арганізаванай дзейнасці, але і ў спецыфічных «дзіцячых» відах дзейнасці. Забяспечвае рэалізацыю адукацыйных галін «Мастацтва”, “Развіццё маўлення і культура маўленчых зносін” вучэбнай праграмы дашкольнай адукацыі ў першай малодшай, другой малодшай, сярэдняй і старэйшай групах.

8. Дубініна, Дз.М., Страха, А.А., Дубінін, Д.У. Родная прырода ў вуснай народнай творчасці: У дапаможніку выкладаюцца канцэптуальныя асновы этнакультурнага выхавання дзяцей дашкольнага ўзросту ад 5 да 7 гадоў, раскрываюцца метады і прыёмы азнаямлення іх з прыродай роднага краю праз выкарыстанне вуснай народнай творчасці ў адпаведнасці з адукацыйнымі галінамі «Дзіця і прырода», «Дзіця і грамадства», «Развіццё маўлення» і «Мастацтва» вучэбнай праграмы дашкольнай адукацыі.

9. Старжынская, Н.С. Методыка развіцця роднай мовы: Прысвечаны пытанням маўленчага развіцця дзяцей ранняга і дашкольнага ўзросту. Раскрываецца сістэма, змест і метады навучання дзяцей роднай мове ў сітуацыі блізкароднаснага дзвюхмоўя. Значная ўвага надаецца пытанням развіцця дыялагічнага маўлення дзяцей як асноўнай формы маўленчых зносін.

10. Дзецям аб мастацкім слове: кн. для выхавацелей дашк. устаноў /аўт.-уклад. В.П. Жыхар, Н.У. Васілевіч, І. М. Сапун. Прапануюцца кароткія біяграфічныя звесткі пісьменнікаў, змест праграмных твораў, метадычныя парады па азнаямленню дзяцей дашкольнага ўзросту з беларускай мастацкай літаратурай, формы работы па азнаямленню з мастацкай літаратурай і інш.

 

     Таксама на заканадаўчым узроўні замацавана магчымасць рэалізацыі права кожнага дзіцяці на атрыманне адукацыі на беларускай мове.У адпаведнасці з Планам мерапрыемстваў па папулярызацыі і пашырэнні сферы выкарыстання беларускай мовы ў жыцці грамадства неабходна на ўзроўні да­школьнай адукацыі прыняць дадатковыя меры, скіраваныя на пашырэнне магчымасці атрымання беларускамоўнай адукацыі.

Але, нягледзячы на такую вялікую ўвагу да развіцця беларускага маўлення, навучанне дзяцей беларускай мове ў дзіцячым садку мае свае асаблівасці.

Маўленчае развіцце дашкольнікаў у Беларусі адбываецца ў спецыфічнай сацыялінгвістычнай сітуацыі руска-беларускага блізкароднаснага двухмоўя (білінгвізму). Для большасці гарадскіх дзяцей першай мовай, на якой яны вучацца гаварыць і думаць, мець зносіны з акружаючымі іх людзьмі, з’яўляецца руская мова, а беларуская выступае для іх як другая.

Дашкольнікі мала чуюць родную мову ў шырокім ужытку, а таму маюць бедны слоўнікавы запас, іх маўленне знаходзіцца пад уплывам рускай мовы.

Усувязі з гэтым, сам час патрабуе звярнуцца да сваіх вытокаў, далучаць дзяцей да беларускай нацыянальнай культуры, паглыбляць знаемства з родным краем, беларускімі традыцыямі, фальклорам, прывіваць пачуцце грамадскасці, любоў да Радзімы.

Вельмі важна навучыць дзяцей з павагай ставіцца да беларускай мовы, не саромецца на ёй размаўляць. Важна, каб дзеці ведалі і шанавалі гісторыю сваіх продкаў, родную прыроду. Адказнасць за гэта ляжыць на нас – педагогах і бацьках. І пачынаць работу трэба з выхавання ў самых маленькіх любові ў першую чаргу да роднай мовы. Вялікае значэнне тут мае асабісты прыклад дарослых. Трэба ўвесці рускамоўных дзяцей у атмасферу жывога беларускага слова, далучыць іх да багацця роднай мовы, навучыць адчуць яе прыгажосць, мелодыку, своеасаблівасць. Ступень авалодання як роднай , так і другой мовай у дзіцячым узросце ў многім залежыць ад таго, наколькі поўна і правільна дзіця засвоіла іх на пачуццёвым узроўні. Пачуццё роднай мовы набываецца ў працэсе штодзённых зносін з іншымі людзьмі.

Выхавальнікі павінны імкнуцца да таго, каб маўленне дашкольнікаў вызначалася не толькі сваёй правільнасцю, але і выразнасцю. Пачынаючы работу па навучанню выхаванцаў беларускай мове, нам, педагогам, неабходна перш за ўсё самім добра валодаць роднай мовай.

У сувязі з гэтым, мова педагога павінна быць адной з асноўных крынiц развiцця мовы дашкольнiка, узорам для моўнага выказвання дзяцей.

У вучэбнай  праграме дашкольнай адукацыі работа па фарміраванню беларускага маўлення з дашкольнікамі падзяляецца па ўзроставых групах, па напрамках работы:

l заняткi па развіццю беларускага маўлення;

lразвіццё маўлення ў працэсе штодзённых узаемаадносінаў выхавальніка з дзецьмі ў розных відах дзейнасці;

lсамастойная маўленчая дзейнасць дзяцей;

Вучэбная праграма рэкамендуе таксама пералік лепшых класічных мастацкіх і фальклорных твораў і дакладна акрэслівае задачы па азнаямленню з імі дзяцей розных узроставых груп (пачынаючы з 1-й малодшай):

• беларускімі народнымі песенькамі і пацешкамі;
• беларускімі народнымі казкамі;
• творамі беларускіх паэтаў і пісьменнікаў;
• беларускімі народнымі гульнямі.

Згодна праграме, агульная стратэгія пабудовы працэсу навучання дашкольнікаў беларускай мове заключаецца ў паэтапным развіцці беларускага маўлення дзяцей, пачынаючы з паступовага ўвядзення беларускай мовы ў розныя віды дзейнасці ўжо ў першай малодшай групе.

Гэта робіцца з мэтай развіцця ў дзяцей першапачатковых навыкаў разумення мовы, умення паўтараць за выхавальнікам і, па меры магчымасці, самастойна ўзнаўляць узоры беларускага маўлення (асобныя словы, кароткія пацешкі, вершы, забаўлянкі, калыханкі, песенькі і г.д.), што служыць фарміраванню ў іх пачуццёвай асновы руска-беларускага двухмоўя.

Перыяд ранняга дзяцінства традыцыйна лічыцца самым спрыяльным для авалодання мовай (як роднай, так і другой) у сувязі з шэрагам псіхалагічных асаблівасцей дзяцей: сензітыўнасцю да засваення мовы, актыўнай памяццю, лёгкасцю станоўчай матывацыі маўленчай дзейнасці.

Ранняе засваенне беларускай мовы дае станоўчыя вынікі толькi пры строгім захаванні прынцыпу «адна асоба ў адной сітуацыі зносін —адна мова», г.зн., што адзін і той жа педагог павінен выкарыстоўваць  ў зносінах з дзіцём і рускую, і беларускую мовы, але строга прытрымліваецца адной з іх на занятках, у гульнях і ў асобныя дні. Формы i метады работы па развiццю беларускага маўлення педагогi павінны выкарыстоўваць узалежнасцi ад узросту дзяцей.

Пры навучаннi дашкольнікаў малодшага ўзросту выхавальнiкi асаблiвую ўвагу павінны ўдзяляць  рэпрадуктыўнаму беларускаму маўленню (фарміраваць першапачатковыя навыкі разумення мовы, умення паўтараць за выхавальнікам і, па меры магчымасці, самастойна ўзнаўляць узоры беларускага маўлення (асобныя словы, кароткія рэплікі, завучваць і ўзнаўляць кароткія паэтычныя творы), што паслужыць фарміраванню ў іх пачуццевай асновы руска-беларускага двухмоўя.

У адпаведнасці з вучэбнай праграмай з дзецьмi сярэдняга i старэйшага ўзросту выхавальнікі адзін раз на тыдні праводзяць  заняткі па развіццю беларускага маўлення.

Пры арганізацыі работы з выхаванцамі сярэдняга ўзросту ажыццяўляецца навучанне прадуктыўнаму маўленню, г.зн.уменню будаваць самастойныя па змесце і форме выказванні на беларускай мове (расказванне па карціне, пра цацку або прадмет, з асабістага вопыту, пераказ).

У дзяцей сярэдняга старэйшага дашкольніага ўзросту, акрамя рэпрадуктыўнага і прадуктыўнага маўлення фарміруецца пачатковае асэнсаванне некаторых асаблівасцей беларускай мовы (фрыкатыўнае вымаўленне гукаў [г], [г’], заўседы цвердае вымаўленне гукаў {ч}, {щ} {р} і г.д.). Рэалізацыі гэтай задачы садзейнічае правядзенне “чыстых” заняткаў па гукавой культуры маўлення.

Навучанне на кожным этапе павінна ажыццяўляецца на фоне далейшага развіцця і ўдасканалення маўленчых навыкаў дзяцей, набытых на папярэдніх этапах.

Мэтай заняткаў з дзецьмі гэтых груп з’яўляецца фарміраване ў дзяцей слоўніка, граматычнага ладу маўлення, гукавой культуры і звязнага маўлення (дыялагічнага і маналагічнага) як сродка зносін, ўстойлівай цікавасці і станоўчых адносін да беларускай мовы, жаданне авалодаць ёю. На гэтых занятках  выхавальнікі павінны актыўна выкарыстоўваць дыдактычныя  гульні, малыя формы фальклору, беларускія народныя казкі, апавяданні, вершы, загадкі, чыста і скорагаворкі. Вучыць слухаць і разумець мову выхавальніка, адказваць на пытанні па змесце вершаў, карцін і апісанні цацак. Садзейнічаць стварэнню выказванняў, самастойных па задуме і моўным афармленні (пры пераказе казак, складанні апавяданняў з асабістага вопыту).

Азнаямленне з гісторыяй, культурай Беларусі дазваляе паказаць адметнасць беларускай зямлі, побыт яе жыхароў мінулых стагоддзяў, растлумачыць, адкуль пайшлі беларусы, расказаць пра выхаванне імі дзяцей, што ў вялікай меры садзейнічае станаўленню беларускага маўлення дашкольнікаў, расшырае іх пазнавальны інтарэс.

Асаблiвую ўвагу ў рабоце са старэйшымі дашкольнікамі педагогі павінны надаваць настольным, дыдактычным, развіваючым  гульням, якія:

• садзейнічаюць фарміраванню ў выхаванцаў цікавасці да роднай мовы і жаданне авалодаць ёю;
• развіваюць звязнае маўленне, граматычны лад мовы, актывізуюць  слоўнік;
• вучаць дзяцей устанаўліваць і разумець сувязi паміж назвамi прадметаў, іх прыкметамi і функцыянальнымі магчымасцямі;
• садзейнічаюць развіццю ўвагі, мыслення, кемлівасці.

Рэалізацыю задач беларускага маўлення, згодна з вучэбнай праграмай, неабходна ажыццяўляць таксама на фізкультурных занятках з выкарыстаннем беларускіх народных рухомых гульняў, на рухава-творчых занятках, заснаваных на розных відах вуснай народнай творчасці, на музычных занятках, у час правядзення народных свят і г.д.

Для дзяцей, якія жывуць у рускамоўным бытавым асяроддзі, менавіта гульні з іх разнастайнымі сітуацыямі, сімвалічнымі дзеяннямі ствараюць асаблівую патрэбу ў беларускай мове.

Праз гульню ў тэатр дзеці таксама вучацца мове. Падрыхтоўка тэатралізаванай сцэнкі дае магчымасць выхавальніку вучыць дзяцей прыгожа, гучна вымаўляць словы на роднай мове, адчуваць рытм, музыку беларускага маўлення.

Матэрыялам для вывучэння фанетыкі, лексікі, граматыкі беларускай мовы могуць служыць маленькія вершаваныя формы, фальклорныя паэтычныя творы.

Па форме яны яскравыя, дасціпныя, забаўныя, падабаюцца дзецям, лёгка запамінаюцца, актыўна ўжываюцца ў гульнях. Гарантуюць станоўчую матывацыю засваення беларускай мовы, садзейнічаюць павышэнню дзіцячай самаацэнкі.

Значнае месца ў далучэннi дзяцей да беларускай культуры, мовы мае арганiзацыя тэматычнага асяроддзя.

З гэтай мэтай укожнай групе дашкольнай установы выхавальнiкi павінны абсталяваць куткі «Мая радзіма — Беларусь». Іх змест фармiруецца ўзалежнасцi ад узросту дзяцей. Таксама ў кожнай групе павінны быць створаны кнiжныя куткi, падабраны перыядычныя выданнi ў адпаведнасцi з узростам дзяцей.

Важнай часткай работы у гэтым накірунку з′яўляецца ўзаемадзеянне з бацькамі,бо менавіта з адносін таты і мамы да роднай мовы ў дзіцяці фарміруюцца першыя ўражанні і першая любоў да яе, да таго месца, дзе ён нарадзіўся. Асноўнай задачай у азнаямленні бацькоў з нацыянальнай культурай з’яўляецца фарміраванне ў іх актыўнай сацыяльнай пазіцыі. З гэтай мэтай трэба анкетаваць бацькоў, праводзіць кансультацыі, бацькоўскія сходы, віктарыны, конкурсы, гутаркі, прыцягваць іх да ўзелу ў народных святах. Знаёміць бацькоў з псіхолага-педагагічнымі асновамі засваення дашкольнікамі роднай мовы, са зместам праграмы развіцця беларускага маўлення дзяцей. Забяспечваць іх неабходнымі даступнымі метадычнымі матэрыяламі для навучання дзяцей беларускай мове ў сям’і.

Але, згадзіцеся, што фарміраванне беларускага маўлення дзяцей, яго якасць у вялікай меры залежыць усё ж ад выхавальніка, які сам любіць мову і ўмее на ёй размаўляць. Вы павінны садзейнічаць таму, каб розныя віды дзейнасці з дашкольнікамі садзейнічалі іх далучэнню да роднага слова, выхаванню патрэбы выкарыстоўваць беларускую мову ў розных абставінах жыцця.

Нельга вывучыць родную мову пад прымусам, яна павінна ўвайсці ў сэрца і думкі дзяцей непрыкметна, лёгка. А для гэтага нам усім неабходна спалучаць разнастайныя формы работы, якія б не прымушалі дзіця “завучыць”, а падштурхнулі да свядомага жадання запомніць новае слова, яскравы паэтычны радок, падзяліцца радасцю свайго адкрыцця з сябрамі, бацькамі.

Паважаныя калегі! Давайце дапаможам нашым дзецям авалодаць беларускай мовай. Будзем выхоўваць дзяцей добрымі, разумнымі, дапытлівымі, церпялівымі і ўважлівымі да ўсяго. І адначасова абуджаць веру дзіцяці ў тое, што яно вырасце патрэбным на зямлі чалавекам.

 

 

 

 

 

 

 

У метадычным кабінеце ёсць наступная рэкамендаваная літаратура:

1.      Вучэбная праграма дашкольнай адукацыі – Мінск: Міністэрства адукацыі Рэспублікі Беларусь, НМУ «Нацыянальны інстытут адукацыі», 2012. – 416 с.

2.      Анцыпіровіч А.М., Зыль, В.М. У свеце музыкі: вучэбны наглядны дапаможнік для педагогаў устаноў дашкольнай адукацыі / А.М. Анцыпіровіч, В.М. Зыль. – Мінск: РУП «Выдавецтва «Пачатковая школа», 2013. – 48 с. – (Серыя «Свет дзяцінства»). (1 шт. Чернюк)

3.      Анцыпіровіч, В.М. Музычная скарбонка / В.М.Анцыпіровіч. - Мазыр: Белый Вецер, 2007. – 94 с. (2 шт.: м/к, Чернюк)

4.      Горелова, Л.А. Твоя столица: стадионы и спортплощадки Минска: учебное наглядное пособие для педагогов учреждений дошкольного образования / Л.А. Горелова. – Минск: Нар.  асвета, 2011. – 22 с.: 26 с. ил. – (Страницы родной земли). (1 шт.: м/к)

5.      Гракова, К.Г. Твоя столица: заводы и фабрики Минска: учебное наглядное пособие для педагогов учреждений дошкольного образования / К.Г. Гракова. – Минск: Нар. асвета, 2011. – 15 с.: 26 с. ил. – (Страницы родной земли). (1 шт.: м/к)

6.      Давидович, Е.Б. Твоя столица: архитектура Минска: учебное наглядное пособие для педагогов учреждений дошкольного образования / Е.Б. Давидович. – Минск: Нар. асвета, 2011. – 14 с.: 25 с. ил. – (Страницы родной земли). (1 шт.: м/к)

7.      Дубініна, Д.М. Выхаванне ў дзяцей дашкольнага ўзросту цікавасці да беларускай мастацкай літаратуры і фальклору: дапам. для педагогаў устаноў дашк. адукацыі / Д.М.Дубініна. – Мінск: Новое знание, 2016. – 208 с. (14 шт.: 2 м/к, в каждой группе)

8.      Дубініна, Д.М. Родная прырода ў вуснай народнай творчасці (5-7 гадоў): дапаможнік для педагогаў устаноў дашкольнай адукацыі / Д.М. Дубініна, А.А Страха, Д.У. Дубінін. – Мінск: Нац. ін-т адукацыі, 2012. – 136 с. (4 шт.: 2 м/к, Левицкая, Матиевская)

9.      Дубініна, Д.М. Родныя вобразы ў паэтычным слове: дапаможнік для педагогаў устаноў дашкольнай адукацыі: у 2 ч. Ч. 1 / Д.М. Дубініна. – Мазыр: ТАА ВД «Белы Вецер», 2008. – 136 с. (2 шт.: м/к, Сакович)

10.    Дубініна, Д.М. Свет вакол мяне. Рабочы сшытак: вучэбны дапаможнік для выхаванцаў старшыхгруп (ад пяці да шасці гадоў) устаноў дашкольнай адукацыі / Д.М. Дубініна. – 8-е выд. – Мінск: Нац. ін-т адукацыі, 2013. – 56 с.: іл. – (ВМК «Мае першыя ўрокі»). (старшие группы 100%)

11.    Дубініна, Д.М. Свет вакол мяне: вучэбны дапаможнік для выхаванцаў старшых груп (ад пяці да шасці гадоў) устаноў дашкольнай адукацыі / Д.М. Дубініна. – 8-е выд. – Мінск: Нац. ін-т адукацыі, 2013. – 64 с.: іл. – (ВМК «Мае першыя ўрокі»). (старшие группы 100%)

12.    Дубініна, Д.М. У свеце казак: вучэбны наглядны дапаможнік для педагогаў устано ўдашкольнай адукацыі з беларускай мовай навучання / Д.М. Дубініна. – Мінск: РУП «Выдавецтва «Пачатковая школа», 2013. – 24 с. – (Серыя «Свет дзяцінства»).( 1 шт. Левицкая)

13.    Дубініна, Дз. М. Мастацка-маўленчае развіццё дашкольнікаў / Дз. М. Дубініна, пад рэд. Н.С.Старжынскай Дапаможнік для педагогаў устаноў, якія забяспечваюць атрыманне дашкольнай адукацыі PDF. - Мінск:Зорны верасень, 2007 – 88 с. (1 шт. Запасник)

14.    Евдокимова, Н.Н. Твоя столица: театры Минска: учебное наглядное пособие для педагогов учреждений дошкольного образования / Н.Н. Евдокимова. – Минск: Нар. асвета, 2011. – 15 с.: 27 с. ил. – (Страницы родной земли). (1 шт.: м/к)

15.    Жытко, І.У. Матэматычны калейдаскоп (5-6 гадоў): вучэбны дапаможнік для выхаванцаў старшых груп (ад пяці да шасці гадоў) устаноў дашкольнай адукацыі / І.У.Жытко.8-е выд. – Мінск: Нац. ін-т адукацыі, 2013. – 64 с.: іл. – (ВМК «Мае першыя ўрокі») (2шт. м/к).

16.    Каржанеуская, Г.А. Малечы пра рэчы / Г.А.Каржанеуская. – Мінск: Беларусь, 2004. – 32 с.

17.    Касянюк, Р.Р., Нядзвецкая, Т.М. Жыла-была казка. Ад 1 года да 3 гадоў. Казка “Церамок”: слухай, расказвай, гуляй. Вучэбны наглядны дапаможнік для педагогаў устаноў дашкольнай адукацыі /  Р.Р.Касянюк, Т.М.Нядзвецкая. –  Мінск: Аверсэв, 2016. – Комплект включает брошюру и 32 карточки. (3 шт.: м/к)

18.    Касянюк, Р.Р., Нядзвецкая, Т.М. Жыла-была казка. Ад 1 года да 3 гадоў. Казка “Рэпка”: слухай, расказвай, гуляй. Вучэбны наглядны дапаможнік для педагогаў устаноў дашкольнай адукацыі /  Р.Р.Касянюк, Т.М.Нядзвецкая. –  Мінск: Аверсэв, 2016. – Комплект включает брошюру и 32 карточки. (3 шт.: м/к, Надейко)

19.    Касянюк, Р.Р., Нядзвецкая, Т.М. Жыла-была казка. Ад 1 года да 3 гадоў. Казка “Калабок”: слухай, расказвай, гуляй. Вучэбны наглядны дапаможнік для педагогаў устаноў дашкольнай адукацыі / Р.Р.Касянюк, Т.М.Нядзвецкая. –  Мінск: Аверсэв, 2016. – Комплект включает брошюру и 32 карточки. (3 шт.: м/к)

20.    Касянюк, Р.Р., Нядзвецкая, Т.М. Жыла-была казка. Ад 1 года да 3 гадоў. Казка “Курочка Ряба”: слухай, расказвай, гуляй. Вучэбны наглядны дапаможнік для педагогаў устаноў дашкольнай адукацыі /  Р.Р.Касянюк, Т.М.Нядзвецкая. –  Мінск: Аверсэв, 2016. – Комплект включает брошюру и 32 карточки. (3 шт.: м/к)

21.    Касянюк, Р.Р., Нядзвецкая, Т.М. Жыла-была казка. Ад 1 года да 3 гадоў. Казка “Козлятки и волк”: слухай, расказвай, гуляй. Вучэбны наглядны дапаможнік для педагогаў устаноў дашкольнай адукацыі / Р.Р.Касянюк, Т.М.Нядзвецкая. –  Мінск: Аверсэв, 2016. – Комплект включает брошюру и 32 карточки. (3 шт.: м/к)

22.    Клышка, А.К. Чую, бачу, гавару: Вучэб. нагляд. дапаможнік для вучняў пачатковых кл.устаноў агул.сярэд. адукацыі з бел. і рус. мовамі навучання / А.К. Клышка. – 3-е выд. перапрац. – Мн.: Асар, 2013. – 136 с.: іл. (1 шт. м/к)

23.    Красіла, А.І. Мой край завецца Беларуссю (4-6 гадоў): дапаможнік для педагогаў устаноў, якія забяспечваюць атрыманне дашкольнай адукацыі / аўт.-уклад. А.І. Красіла. – Мазыр: Белы Вецер, 2008. – 160 с. (3 шт.: 2 м/к, Левицкая)

24.    Краскоўская, Г.І. Патрыятычнае выхаванне дашкольнікаў: сцэнарыі практычных заняткаў: дапаможнік / Г.І.Краскоўская – Мінск: Изд-во Гревцова, 2010. – 112 с.

25.    Кукса, В.М. Колеры вяселкі: Вучымся гаварыць па-беларуску: Дапам. для педагогаў дашк. устаноў / В.М. Кукса. – Мн.: Полымя, 1998. – 175 с. (1 шт. Аветисова)

26.    Максімук, Н.М. Дыдактычныя гульні для шасцігодак. Метад. дапаможнік для настаўніка. – Мн., Нар.асвета, 1991. – 72 с.

27.    Міронава, Р.М. Развіцце асобы дзіцяці ў дзейнасці: дапам. для педагогаў дашк. устаноў / Р.М.Міронава [і інш.] (1 шт. м/к)

28.    Петрикевич, А.А. Твоя столица: парки и скверы Минска: учебное наглядное пособие для педагогов учреждений дошкольного образования / А.А. Петрикевич. – Минск: Нар. асвета, 2011. – 14 с.: 27 с. ил. – (Страницы родной земли). (2 шт.:1 м/к, Лезовская)

29.    Старжынская, Н.С. Беларуская мова у дзіцячым садзе / Н.С.Старжынская. – Мінск: Народная асвета, 1995. – 159 с. (3 шт.: 2 м/к, Левицкая)

30.    Старжынская, Н.С. Заняткі па развіцці маўлення і маўленчых зносін у дзіцячым садзе: дапаможнік для педагогаў устаноў дашкольнай адукацыі з беларускай мовай навучання / Н.С. Старжынская, Д.М. Дубініна. – Мінск: Нац. ін-т адукацыі, 2008. – 172 с. (2 шт.: Петушок, Либерман)

31.    Старжынская, Н.С. Развіццё беларускага маўлення дашкольнікаў (3-6 гадоў): дапаможнік для педагогаў устаноў, якія забяспечваюць атрыманне дашкольнай адукацыі / Н.С. Старжынская, Дз.М. Дубініна. – Мазыр: ТАА ВД «Белы Вецер», 2009. – 112 с. (4 шт.: 2 м/к, Федюк, Либерман)

32.    Старжынская, Н.С., Дубініна, Д.М. Народная цацка – люстэрка культуры: дапам. для педагогау устаноу дашкол.адукацыы з беларускай і рускай мовамі навучання: з электрон. дад. / Н.С.Старжынская, Д.М.Дубініна – Мінск: Вышэйшая школа, 2014. – 87 с. + 1 электрон.апт.дыск. (1 шт. м/к)

33.    Старжынская, Н.С. Вучыся размаўляць правільна: вучэбны наглядны дапаможнік для педагогаў устаноў дашкольнай адукацыі з беларускай мовай навучання / Н.С. Старжынская. – Мінск: РУП «Выдавецтва “Пачатковая школа”», 2013. – 24 с. – (Серыя «Свет дзяцінства»).

34.    Старжынская, Н.С. У свеце гукаў і слоў: дапаможнік для дзяцей старэйшага дашкольнага ўзоросту / Н.С.Старжынская. – Мн.: ООО “СэрВіт”, 2000.- 32 с. (2шт.: м/к, Апет)

35.    Хадановіч, Л.С. Падарожжа ў свет музыкі (5-6 гадоў): вучэбна-метадычны дапаможнік для педагогаў устаноў дашкольнай адукацыі з беларускай мовай навучання / Л.С. Хадановіч. – 2-е выданне, перагл. – Мінск: Нац. ін-т адукацыі, 2012. – 64 с. (ВМК «Мае першыя ўрокі») (1шт. м/к).(старшие группы 100%, Чернюк)

36.    Хадановіч, Л.С. Падарожжа ў свет музыкі (5-6 гадоў): Рабочы сшытак: вучэбна-метадычны дапаможнік для педагогаў устаноў дашкольнай адукацыі з беларускай мовай навучання / Л.С. Хадановіч. – 2-е выданне, перагл. – Мінск: Нац. ін-т адукацыі, 2012. – 64 с. (ВМК «Мае першыя ўрокі») (1шт. м/к).(старшие группы 100%, Чернюк)

 

 

 

 

 

 

 

разгарнуць » / « згарнуць

Загадкі на дагаворванне аб відах спорту

Санька марыць быць кумірам,

з лыжамі сябруе, з цірам.

Кажа ён, што хопіць волі

лепшым стаць у... (біятлоне).

 

На дзень народзінаў Андрушку

падарыў дзядуля клюшку

і прамовіў урачыста:

— Будзь, унучак... (хакеістам).

 

Мяч не трапіць у вароты,

будзе хоць якім удар!

Коля зловіць яго з лёту,

ён выдатны... (варатар).

 

На бервяне сядзіць Агатка:

— Гляньце, гляньце,

я —... (гімнастка).

Толькі не магу ніяк,

як мама, сесці на шпагат.

 

У спаборніцтвах не лішні

наш Мікітка — спраўны... (лыжнік).

Не схацеў ісці ён пехам

і на лыжах з горкі з’ехаў!

 

Дражніць Глеб сястрычку Светку:

— Не ўтрымаеш ты ракетку!

Адстаўляе Света міску:

— Я даўно ўжо... (тэнісістка).

 

З самай рэзкае падачы

падхаплю любы я мячык!

Трохгадовая Ларыска

быць хацела... (фігурысткай),

ды замерзла навылёт

і сказала: «Кепскі лёд!»

                                   Р. Баравікова

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

разгарнуць » / « згарнуць

Актуальнасць навучання дзяцей беларускай мове

Мова ёсць сродак зносiн нацыянальнай iдэнтыфiкацыi, сацыялiзацыi iдалучэнне дзiцяцi да агульнагiстарычных i нацыянальных культурных каштоўнасцей. На думку Вільгельма Гумбальта, нацыянальная прырода мовы – гэта тое, ідэальнае, што знаходзіцца "ў розумах і душах людзей", агульнанароднае моўнае мышленне. Вядомыя яго словы: "мова народа ёсць яго дух, і дух народа ёсць яго мова. Менавіта мова, адлюстроўваючы «шматвяковы досвед духоўнага жыцця народа», дае магчымасць кожнаму новаму пакаленню засвойваць думкі і пачуцці папярэдніх пакаленняў, авалодваць тым духоўным багаццем, якое складзена ў роднай мове. Падчас авалодання роднай мовай дзіцё мае магчымасць спазнаваць гісторыю, характары людзей, народную паэзію. Родная мова злучана са «сваёй» культурай, яна накладае пэўныя карэктывы наўспрыманне і тлумачэнне навакольнага свету. Іншымі словамі, у кожнай мове апрадмечана светаўспрыманне народа і яго светаразуменне, якое акумулюецца ў культурных традыцыях. Нацыянальная моўная асоба, выступае ў якасці прадстаўніка народнай культуры. Родная мова дапамагае дзіцяці ўвайсці ў навакольны свет, стаць сапраўдным грамадзянінам яго культурнай прасторы.

Праблема развіцця гаворкі і навучанні беларускай мове з'яўляецца для нас актуальнай. Гэта злучана з тым, што навучанне дзяцей дашкольнага узроста ажыццяўляецца ў сітуацыі руска-беларускага блізкароднага двухмоўя. Навукоўцы завуць сітуацыю, у якой жывуць беларускія дзеці, беларуска-рускім блізкародным двухмоўем. Справа не толькі ў генетычным сваяцтве людзей, але і ў лімітавай блізкасці сістэм беларускай і рускай моў, якая выпрацавалася ў выніку ўзаемных уплываў і паралельнага развіцця некаторых элементаў. Няма сумнення ў значнай агульнасці гукавых і граматычных сістэм рускай і беларускай моў. Нават у такой сферы, як лексіка, дзе адрозненні выяўляюцца з найвялікай сілай, можна казаць пра тое, што толькі 10–20% слоў у беларускім тэксце цалкам адрозніваюцца ад слоў рускай мовы. Для большасці дзяцей першай мовай, на якім яны вучацца размаўляць і думаць, мець зносіны з атачальнымі, з'яўляецца руская мова. Беларускі, да якога дзеці даволі рана прылучаюцца, чуючы яго па тэлевізары, радыё, ад некаторых сталых, у дзіцячым садзе на асобных занятках, выступае для іх як другой. Для меншай часткі дзяцей, галоўным чынам у сельскай мясцовасці, першай мовай з'яўляецца беларускі, праўда, не чысты, а змяшаны з рускім. Эксперымент, праведзены ў дзіцячых садах, паказаў, што старэйшыя дашкольнікі, сродкам камунікавання якіх выступае змяшаная мова, у адказ на беларускае слова-стымул у 50% выпадкаў звалі беларускае ж слова, 22% склалі агульныя для рускай і беларускай моў слова, а 28% слоў ставіліся да рускай мовы. Апошняя лічба кажа пра засмечанасць беларускай гаворкі і мыслення дзяцей лексічнымі русізмамі. Калі дадаць да іх граматычныя абмылы, робіцца зразумелым, што нават у вёсцы ў дзяцей з ранняга веку ўкараняецца змяшаная беларуска-руская гаворка. Наяўнасць дадзенай сітуацыі мяркуе адменнае агульнакультурнае развіццё дашкольнікаў ва ўмовах існавання двух блізкародных моў і культур. Адменную ўнікальнасць гэтай сацыялінгвістычнай сітуацыі прыдае той факт, што наяўны слоўнікавы запас беларускай мовы ў дзяцей носіць пасіўны характар. Спробы актыўнага ўжытку дзецьмі слоў на беларускай мове не заўсёды адпавядаюць літаратурнай норме. Даследаванні маўленчага развіцця сведчаць пра павялічэнне колькасці дзяцей, якія адрозніваюцца беднатой базавага актыўнага слоўніка беларускай мовы.Трэба таксама адзначыць, што не ўсе дзеці да пачатку вывучэння беларускай мовы ў дзіцячым садзе адчуваюць  уплыў актыўнага маўленчага атачэння. Вынікі, атрыманыя анкетаваннем, паказваюць, што вольна чытаюць і гавораць  па-беларуску 26,7% кабет і 20,1% мужчын; чытаюць, але дрэнна гавораць – адпаведна 55,4% і 66,1%; не валодаюць беларускай мовай 18,9% і 13,8% бацькоў дзяцей дашкольнага ўзроста. Назіранне за камунікаваннем дзяцей і дарослых сведчыць, што беларуская мова, якая афіцыйна прызнана дзяржаўный, амаль не выкарыстоўваецца для актыўнай камунікацыі дарослых і дзяцей, а таксама дзяцей паміж сабой. Улічваючы, што ў сям'і дзеці галоўным чынам маюць зносіны на рускай мове, казаць пра засваенне беларускай мовы як роднага не даводзіцца.У маўленчым развіцці дзіцяці ўзнікаюць вялікія цяжкасці, калі ўмовы выхавання не гарантуюць стварэнні больш-менш самастойных сфер ужывання кожнай мовы, калі дзіцё аддадзена ва ўладу  выпадковай сумесі розных моўных сістэм, калі абедзьве мовы хаатычна змешваюцца. Выходзячы з існай сітуацыі, Н.С. Старжынская адзначае, што найболей аптымальным шляхам развіцця ў дашкольнікаў беларускай гаворкі з'яўляецца той, які, спалучае ў сабе: з аднаго  боку, неўсвядомленае засваенне беларускай мовы ў штодзённым камунікаванні, развіццё «пачуцця беларускай мовы, а з другой адмыслова-арганізаванае навучанне, што арыентуе на фармiраванне ў выхаванцаў элементарных моўных абагульненняў.

Развіццё беларускай гаворкі, навучанне беларускай мове як другой роднай, па думцы Н.С. Старжынскай, трэба будаваць у адпаведнасці з агульнымі, універсальнымі заканамернасцямі авалодання мовай. Гэту працу трэба праводзіць пашыраючы яе на працягу ўсяго дашкольнага дзяцінства. Цяжкасці арганізацыі гэтага працэсу злучаны як з уплывам рускай мовы, засвоенай дзецьмі раней, гэтак і з псіхафізіялагічным развіццём дзіцяці, недастатковай сфармаванасцю актуальных матываў авалодання беларускай мовай, з прычыны пэўных сацыяльныхі лінгвістычных прычын. Да сацыяльных прычын мы аднясём культурнае моўнае атачэнне дзіцяці. У наш час у Беларусі назіраецца функцыя icнавання трох асноўных моўных адукацый: рускай мовы, беларускаймовы, «трасянкі» (змяшанага руска-беларускага прыслоўя). Прытым рускую мову і «трасянку» дзіцё чуе штодня, а літаратурную беларускую мову калі-нікалі. Тут, трэба таксама адзначыць, што адной з абавязковых умоў далейшага існавання мовы, яго вывучэння, з'яўляецца наяўнасць беларускамоўных устаноў дашкольнай адукацыі іабавязковае навучанне беларускай мове рускамоўных дашкольнікаў, пачынаючы з сярэдняга дашкольнага узросту адзін раз на тыдзень на занятках па развіцці гаворкі.

Н.С. Старжынская прапануе далучаць беларускую мову ў камунікаванне з дзіцём, якое выхоўваецца ў рускамоўнай сям'і, паступова, пачынаць з яго азнакамлення з лепшымі ўзорамі мастацкіх, у першую чаргу фальклорных твораў. Па яе думцы, гэта дазволіць далучыць дашкольнікаў да багацця роднай мовы на узроўні мастацтва, будзе спрыяць развіццю іх першага пачуццёвага грунту беларускай гаворкі, што як раз і з'яўляецца патрэбнай умовай засваення мовы як роднага. Мы вызначаем творы вуснай народнай творчасці, наяўнасць іх блізкародных паралеляў як універсальную педагагічную сістэму развіцця вуснай гаворкі і культуры маўленчага камунікавання дзяцей дашкольнага веку ва ўмовах блізкароднага двухмоўя. Бо вусная творчасць беларусаў выступае як універсальны сродак далучэння дзяцей да роднай беларускай мовы, а ўсходнеславянскі фальклор нароўні з цеснымі паралелямі сюжэтаў і выяў вылучаецца своеасаблівасцю і асаблівасцямі мовы, то азнаямленне дашкольнікаў з фальклорнымі творамі іх параўнанне прывядзе да элементарнага асэнсавання лексіка-граматычных сродкаў дзвюх блізкародных моў, што ў сваю чаргу дазволіць дзецям адвольна скарыстаць гэтыя сродкі ва ўласнай як рускай, гэтак і беларускай гаворцы. Успрыманне твораў беларускай  вуснай  народнай творчасці будзе спрыяць засваенню дзецьмі «лепшых формаў роднай мовы», іх прылучэнню да агульналюдскіх і нацыянальных каштоўнасцяў. Творы вуснай народнай творчасці з'яўляюцца сталымі спадарожнікамі маленькага слухача, яго правадырамі ў свет слоў і выяў, крыніцай яго мастацкага развіцця і адукацыі. Жывое слова фальклору развівае ў дзяцей уяўленне, вобразнае мысленне, уяўленні пра навакольны свет, аказвае жывы ўплыў на ўспрымальную душу дзіцяці, уводзіць яго ў атмасферу  жывой народнайгаворкі, набліжае да багацця роднай мовы. Яркія выявы, дакладныя словы і выразы мастацкага тэксту закладваюць у дзецях грунту кахання да мовы, да  ўсяго блізкага і роднага. Успрыманне жывога слова народа далучае дзяцей да нацыянальнай этыкі, тлумачыць прыроду роднага краю, знаёміць з характарам атачальных людзей, з грамадствам, яго гісторыяй, традыцыямі.

Такім чынам, авалоданне дзецьмі багаццем беларускай мовы з дапамогай твораў вусна-паэтычнай творчасці складае адзін з асноўных элементаў фармавання асобы дзіцяці, засваення ім нацыянальнай культуры, станаўлення нацыянальнай самасвядомасці і аказвае істотную ролю на яго этнакультурнае выхаванне.

 

разгарнуць » / « згарнуць

«Беларускія народныя гульні як сродак фізічнага выхавання»

Працу з дзецьмі дашкольнага ўросту немагчыма ўявіць без наяўнасці ў ёй элементаў народнай педагогікі і традыцыйнай фізічнай культуры. Яны ўключаюць у сябе адзін з найбольш важ­ных прынцыпаў выхавання — прынцып прыродаадпаведнасці. 3 дапамогай традыцыйных сродкаў і метадаў можна аказаць эфектыўнае ўздзеянне на гарманічнае развіццё дзіцяці, не парушаючы яго ўнутранага свету і сувязі з навакольным асяроддзем.

Фізічная культура займае вядучае месца ў выхаванні дзяцей, і адным з яе раздзелаў з'яўляецца рухомая гульня. Дашкольны ўзрост — гэта перыяд, калі дзіця хутка расце і развіваецца, авалодвае ведамі, і таму вельмі важна дапамагчы яму навучыцца правільна ўспрымаць знешні свет, акаляючыя яго прадметы і з'явы. Задача дашкольных устаноў — забяспечыць усебаковае развіццё і выхаванне дзяцей. Выкананне яе здзяйсняецца рознымі сродкамі, сярод якіх важнае месца належыць гульні.

Рухомыя гульні ствараюць атмасферу радасці і таму робяць больш эфектыўным комплекснае рашэнне аздараўленчых, адукацыйных і выхаваўчых задач. Актыўныя рухі, абумоўленныя зместам гульні, выклікаюць у дзяцей станоўчыя эмоцыі і павялічваюць фізічныя працэсы. Сітуацыі на гульнёвых пляцоўках, якія ўвесь час змяняюцца, прывучаюць дзяцей мэтанакіравана выкарыстоўваць рухомыя здольнасці і звычкі, забяспечваць іх удасканаленне. Звычайна праяўляюцца такія фізічныя якасці, як хуткасць рэакцыі, спрытнасць, вокамер, раўнавага, навыкі арыентацыі ў прасторы, што адыгрывае важную ролю ў набыцці дзіцём жыццёвага вопыту. Неабходнасць падпарадкоўвацца правілам і пэўным чынам рэагаваць на сігнал арганізуе і дысцыплінуе дзяцей, прывучае іх кантраляваць свае паводзіны, развіваць кемлівасць, рухальную ініцыятыву і самастойнасць. Рухомыя гульні пашыраюць агульны кругагляд, папаўняюць слоўнікавы запас, удасканальваюць псіхічныя працэсы.

Гарманічнае спалучэнне паэтычнага слова, рытму, інтанацыйнай выразнасці, музыкі і рухаў дае магчымасць рэалізаваць эмацыйныя патрэбы дзіцяці. Яшчэ ў 1932 г. Г. В. Хухлова адзначыла, што «сістэматычныя фізічныя заняткі, якія праводзяць з эмацыянальным пад’емам і павелічэннем, — найбольш просты шлях да фізічнага і псіхічнага ўдасканалення дзіцячага арганізма».

Беларускія народныя гульні — адзін з самых старажытных сродкаў выхавання, яны перадаюцца з пакалення ў пакаленне і цесна звязаны з навакольным асяроддзем, бытам і працоўнай дзейнасцю людзей, раскрываюць характар, звычкі і традыцыі беларусаў. Як правіла, беларускія народныя гульні — рухомыя. Роля беларускіх народных рухомых гульняў як сродку фізічнага, эстэтычнага і разумовага выхавання абумоўлена тым, што яны садзейнічаюць правільнаму фізічнаму развіццю, умацаванню здароўя; развіваюць сілу, спрыт, вастрыню зроку і слыху, назіральнасць, кемлівасць, удумлівасць, вытрымку, калектывізм, клопат пра іншых, любоў да роднага краю, пачуццё справядлівасці і прыгажосці. Гэта адбываецца за кошт таго, што, з аднаго боку, дашкольнікі ўключаюцца ў практычную рухомую дзейнасць, развіваюцца фізічна, вучацца дзейнічаць і прымаць рашэнні самастойна. 3 другога боку, яны атрымліваюць маральнае і эстэтычнае задавальненне, знаёмяцца з народнымі традыцыямі, лепш пазнаюць акаляючы свет.

Беларуская рухомая гульня зарадзілася спачатку як культавы абрад. Потым, з цягам часу яна набыла від забавы, але ж захавала сваю асноўную накіраванасць на агульную фізічную падрыхтоўку, удасканаленне функцый арганізма, выхаванне маральна-валявых і творчых здольнасцей. Гульні былі дэтэрмінаваны па ўзросце. Гуляць дзеці пачыналі яшчэ немаўлятамі: спачатку дарослыя забаўлялі іх, падкідвалі і гушкалі на руках, потым, калі дзеці маглі трымаць у руках прадметы, ім давалі самаробныя цацкі («лялькі»), Простыя фізічныя практыкаванні, якія, як правіла, суправаджаліся гульнямі, развівалі рукі маленькіх, а жартоўныя песенькі і прыгаворкі, імітаванне галасоў птушак і жывёл знаёмілі з навакольным жыццём, маральнымі нормамі, дазвалялі атрымаць першае ўяўленне пра дабрыню (іх можна выкарыстоўваць з першай малодшай групы). З узростам пашыралася колькасць гульняў і іх змест, яны значна ўскладняліся.

Беларусы маюць своеасаблівую школу пешчання. Немаўлятак забаўлялі, прывучалі іх да элементарных гульняў з дапамогай забаўлянак, якіх багата накоплена ў народнай творчасці. Так, робячы гімнастыку, падкідвалі дзіця на руках, пахлопвалі яго па спінцы, пагладжвалі па жывоціку, згіналі ножкі, суправаджалі дзеянні спецыяльнымі забаўлянкамі, як імправізаванымі, так і ўстойлівымі, вядомымі ў той ці іншай мясцовасці.

Дух змагарства, магчымасць паспрабаваць свае сілы і вынослівасць наогул быў характэрны для гульняў дзяцей розных узростаў. Самай простай і распаўсюджанай сярод іх была гульня «ў абгонку» («перагонкі», «перапехі», «хто каго абгоніць»). Сіла і спрыт патрабаваліся дзецям для хадзьбы на хадунах. Хадзьба на хадунах была справай не простай, для авалодання ёю трэба было шмат трэніравацца. Гэта гульня захапляе перш за ўсё дзяцей больш старэйшага ўзросту.

Асноўнай рысай большасці беларускіх рухомых народных гульняў з'яўляецца тое, што яны патрабуюць шмат фізічнай энергіі, спрыту, кемлівасці, у выніку чаго дзеці атрымліваюць добрую фізічную нагрузку, загартоўку. Вясковыя дзеці ўжо ў падлеткавым узросце былі фізічна моцнымі і вынослівымі і маглі выконваць ра­боты ў полі і па гаспадарцы, якія патрабавалі шмат сіл.

Трэба адзначыць, што ў сваім першапачатковым выкананні ўсе народныя гульні праводзіліся і праводзяцца на вуліцы і не патра­буюць ніякіх спецыяльных умоў і абсталявання. Гэта забяспечвае іх арганізацыю на свежым паветры даступнай, прычым сезоннасць беларускіх гульняў дазваляе праводзіць іх на працягу ўсяго года. Комплекснае ўздзеянне фізічнай актыўнасці і звычайных прыродных умоў на арганізм узмацняюць закаляючы эфект. Усе формы і сродкі традыцыйнай фізічнай культуры звязаны са звычайнымі ўмовамі, якія маюць важнае значэнне ў замацаванні здароўя дзяцей.

Праграмныя дакументы, па якіх сёння працуюць педагогі дзіцячых дашкольных устаноў у Рэспубліцы Беларусь («Пралеска», «Фізкульт-Ура») прадугледжваюць шырокае выкарыстанне беларускіх рухомых гульняў у вучэбна-выхаваўчым працэссе. У праграмах прапануюцца ўзроставыя размежаванні рухомых гульняў, але кожны выхавальнік ці фізічны кіраўнік можа сам адапціраваць іх і для пэўнага ўзросту, і для пэўных умоў. Самі дзеці, мадыфікуючы знаёмыя ім гульні, могуць стварыць новыя, развіваючы сваю творчую актыўнасць, творчыя здольнасці.

 

разгарнуць » / « згарнуць

Беларускія прыказкі і прымаўкі

Прыказкі і прымаўкі — своеасаблівая энцыклапедыя жыцця народа ў розныя гістарычныя эпохі.

Прыказка — гэта агульнавядомае кароткае выслоўе з павучальным сэнсам. Прымаўка —  агульнавядомы ўстойлівы выраз, звычайна вобразны, які адрозніваецца ад прыказкі тым, што не з'яўляецца скончаным суджэннем і звычайна не мае павучальнага зместу.

У афарыстычнай творчасці беларускага народа прыказкі і прымаўкі карыстаюцца найбольшай папулярнасцю. Яны ярка адлюстроўвалі маральна-этнічныя і эстэтычныя ідэалы, погляд на працу, жыццёвы вопыт, народную мудрасць увогуле. У некаторых з іх адбіліся язычніцкія ўяўленні.

Пра час

Дарагое яечка да Вялікадня. Дорога ложка к обеду.

Гуляй, гуляй, ды дзела не кідай. Делу время – потехе час.

Пакуль жаніцца, загаіцца = Пакуль шлюб браць — нічога не знаць. До свадьбы заживет.

Пра працу

Любіш паганяць – любі і каня гадаваць. Любишь кататься – люби и саночки возить.

Дзе кухарак шэсць, там няма чаго есць. У семи нянек дитя без глаза.

Хто дбае, той мае = Гаспадарка — клапатарка = Хто полю годзіць, у таго жыта родзіць = Дзе гаспадар ходзіць, там ніўка родзіць = Пільнуй гаспадаркі — будуць у гаршку скваркі. Доход не живет без хлопот.

Скончыў работу — гуляй у ахвоту = Перш папрацуй, а тады й патанцуй = Службу справіў — і гуляй. Сделал дело — гуляй смело.

Ляжачыя і грошы ржавеюць = Пад ляжачы камень вада не бяжыць(не падплыве). Под лежачий камень и вода не течет.

Пра словы і мову

Конь вырвецца — здагоніш, а слова вырвецца — не зловіш = Выказанага слова да губы не вернеш = Са свайго языка спусціш — на чужым не зловіш = Слова як птушка: выпусціў — не вернеш = Сказанае слова за хвост не зловіш = Сліны не падымеш, а слова не вернеш. Слово не воробей: вылетит — не поймаешь.

Слова — вецер, а пісьмо — грунт = Што напісана пяром, не выйме і сякера. Что написано пером, того не вырубишь топором.

На ўзвей (вей) ветру пускаць = На звей (вей, узві, збой) вецер гаварыць. Бросать (слова) на ветер.

Слова не пазычае = Спрытны на язык = На кожнае слова адказ гатовы. За словом в карман не лезет.

Дробным макам рассыпацца = Языком слаць = Словамі як пер’ем слаць. Рассыпаться бисером (мелким бесом).

Гаварыў бы па-польску, ды язык конскі, гаварыў бы па-англійску, ды язык слізкі.

Будзем мове вучыцца, пакуль смерць не лучыцца.

Прымаўкі ды прыказкі — роднай мовы прывязкі.

Усяму пачатак — родная мова.

Хто забыў сваіх продкаў — сябе губляе, хто забыў сваю мову — усё згубіў.

Пра дом і сям'ю

Добра на Доне, ды лепей у сваім доме. В гостях хорошо,а дома лучше.

Няма роду без выроду = У балоце не без чорта, а ў роду не без выроду = У кожнай чарадзе авечку з матыліцамі знойдзеш = І на здаровай яблыні гнілы яблык знойдзецца = І ў добрай сям’і вырадак бывае = Няма лесу без воўка, а сяла без злодзея. В семье не без урода.

Сямейка малая — (усім) работы хапае = Гурт невялічкі — гуляць няма звычкі = Былі бы мы сямёра, змаглі б усё ўчора. Дом невелик — гулять не велит.

Якое карэнне, такое і насенне = Які куст, такі і парастак = Які род, такі й плод. Каково семя, таково и племя.

Пра каханне

Без сонейка свету не быць, без мілага нельга жыць = Цяжка ўздыханне — далёка каханне. Не мил свет, когда милого нет.

Не прыгожая прыгожа, а каханая прыгожа = Не тое хораша, што хораша, але тое, што каму даспадобы. Не по хорошу мил, а по милу хорош.

Хоць у будане жыць, абы з каханым быць — Хоць пад лаўкаю сядзець, абы на харошага глядзець = Хоць без хлеба пасяджу, але ж на любага пагляджу = Хоць у адной лёлі (сарочцы), абы па любові. С милым рай и в шалаше.

Пра розум і веды

За дурной галавой нагам неспакой (бяда, гора) = За дурною галавою і нагам няма спакою = Скупы двойчы плоціць, а дурны двойчы ходзіць = Галава нагам зладзей. Бестолковая голова ногам покоя не даёт.

Свой розум мець = Сваім одумам (сваім розумам) жыць. Жить своим умом.

Без мукі няма навукі. Цяжка ў школе, дык лёгка ў полі. Тяжело в учении, легко в бою.

Век жыві — век вучыся. Век живи — век учись.

За багацце розуму не купіш. = Розум не купіш — у галаву не ўльеш.

Хто без навукі, той як бязрукі.

Пра багацце

Багаты Хадот: сабака ды кот = У вераб’я багатая сям’я: у кожнага верабейкі па тры капейкі. Богатому черти деньги куют.

Багатыр дзівіцца, чым худак жывіцца = Багаты дзівіцца, чым бедны жывіцца, а бедны смяецца, дзе ў багатага дзяецца = Багаты не ведае, чым бедны абедае. Богач удивляется, чем голь пробавляется.

Бог не цяля, бачыць (пазнае) круцяля = Бог не Мікітка, павыламіць лыткі = Бог бачыць з неба, што каму трэба = Бог ведае, хто што робіць і хто як абедае = Бог не гуляе, шмат палатна мае ды багатым торбы нагатаўляе. Бог видит, кто кого обидит.

Даў Бог дурню хлеба, ды той не ўмеў спажыць як трэба = Што Бог ні даў, усё ўторбу = І Халімон танцуе, калі яму шанцуе = Калі папу ўдаецца, то і пападдзя смяецца. Бог даёт — и дурак берёт.

Не будзь ласы на чужыя каўбасы. На чужой каравай рот не разевай.

Хто чужога жадае, часта сваё пакладае = Не ганіся за чужым, не трэба будзе плаціць сваім = Чужое ўзяць — сваё згубіць = Не бяры чужога: аддасі сваё = Ты па чужое, а чорт па тваё. Кто чужого желает, скоро своё потеряет.

Быў бы хлеб, а мышы збягуцца = Абы хлеб быў, а нахлебнікі будуць = Абы было ў торбе, то з’ем і на горбе = На воўну авец знойдзецца й кравец = Абы падла — вароны назлятаюцца = Быў бы куст, а варона знойдзецца = Абы тавар — купец будзе. Был бы хлеб, а зубы сыщутся.

Быў бы араты, будзе й прыганяты = Былі б дурні, а паны знойдуцца = Абы спіна — пуга знойдзецца = Быў бы азадак, а лазы хопіць = Быў бы лоб, а горб будзе. Была бы шея, а ярмо найдётся.

Пра сяброў

Чалавек без сяброў, што печ без дроў = Няма грошай — не бяда, як сяброў грамада = Лепш сто сяброў, чым сто рублёў. Не имей сто рублей, а имей сто друзей.

Пра ворагаў

Не будзь горкі — праклянуць, не будзь салодкі — пракаўтнуць = Будзешь горкі — праплююць, а салодкі — праглынуць = Не будзь салодкі, бо пераліжуць; не будзь горкі, бо пераплююць. Будешь сладок — живьём проглотят, будешь горек — проклянут.

Пра Бога

Бог не папусціць, свіння не ўкусіць = Калі Бог не дасць смерці, дык невозьмуць і чэрці = Як Бог дапусціць, то й святыя не абароняць. Бог не выдаст, свинья не съест.

Ведаў Бог, што не даў свінні рог = Не дай Бог свінні рог = Бачыў Бог, што не даў свінні рог, бо ўвесь свет спарола б. Бодливой корове Бог рог не даёт.

Скажы дурному паклоны біць, то ён і лоб паб’е = Дурань і мяла зломіць = Разумны работу зробіць, а дурань і мяла зломіць = Дай дурню брытву, то ён зарэжацца = Не хадзіў шалудзька Богу маліцца, а як пайшоў, дык і лоб разбіў = Дурань і молячыся лоб паб’е. Заставь дурака Богу молиться — он и лоб расшибёт.

Божа памажы, але й сам падбяжы (але і сам не ляжы) = Памажы Божа, але й ты не ляжы, нябожа = На Бога спадзявайся, але і сам старайся = Працуй, нябожа, то і Бог паможа = Чакай збавення з неба, а тым часам хлеба трэба. На Бога надейся, а сам не плошай.

Пра поспех

Прыйдзе, тата, і наша свята = Будзе і на вашай вуліцы кірмаш = Будзе і на маім рынку торг (кірмаш). Будет и на нашей улице праздник.

Загляне сонца і ў наша ваконца = Калісь засвеціць сонца і ў наша ваконца = І наша сонца ўвойдзе ў ваконца = Прыйдзе тая нядзеля, што будзе й маё вяселле = Калісьці й наш Бог праспіцца. Будет и наше время.

І сена цэлае, і козы сытыя. И волки сыты, и козы целы.

разгарнуць » / « згарнуць

ЗІМА

Надышлі марозы,

Рэчкі закавалі,

Белыя бярозы

Шэранем убралі.

 

Замялі дарогі

Ветрыкі снягамі.

Лес, як дзед убогі

З доўгімі вусамі.

 

Апусціў галіны

І стаіць журботна,

Зрэдку верхавіны

Зашумяць маркотна.

 

Мяккая пярына

Вочы адбірае.

Белая раўніна —

Ні канца ні краю.

 

Пад пялёнкай белай

Травы і лісточкі.

Рэчка анямела,

Змоўклі ручаёчкі.

 

Амярцвелі лозы,

Чуць галлём хістаюць.

А ў палях марозы

Ды вятры гуляюць.                       

Я. Колас

 

СНЯЖЫНКІ

Закружыліся

Сняжынкі

Нізка-нізка

Над зямлёй.

Ціха лётаюць

Пушынкі

Незлічонай

Чарадой.

 

Быццам тыя

Матылёчкі,

Весяляцца

Нездарма —

Адамкнула

Ўсе замочкі

Ў небе ім

Сама зіма.

А. Дзеружынскі

 

ВЫПАЎ СНЕГ

Ішоў ён ціха, асцярожна,

Ніхто не чуў яго хады.

Нібы мастак, ён упрыгожыў

Бялюткай квеценню сады.

П. Прануза

 

Зіма хадою смелаю

да нас прыйшла здаля,

і стала белай-белаю

уся вакол зямля.

 

Такія гурбы выраслі:

як прывіды стаяць.

На двор мы санкі вынеслі —

давай гуртом гуляць.

 

У саначак бліскучыя,

як струны, палазы.

Не страшны нам траскучыя,

тугія маразы.

 

Мы хутка-хутка з горачкі

на саначках ляцім.

Не холадна ніколечкі —

нам весела усім.               

В. Жуковіч

 

ПЕРШЫ СНЕГ

Першы снег, бялюткі снег!

Колькі ён прысыпаў стрэх,

І сцяжынак, і дарог,

На варотах нават лёг,

Двор старанна абяліў…

В. Жуковіч

 

РАЗМОВА СНЯЖЫНАК

Мы — вясёлыя пушынкі,

I сябруем мы з зімой.

Мы — сняжынкі-балерынкі,

Мы танцуем танец свой.

Ах, як хочацца нам болей

Пакружыцца над зямлёй!

Апускаемся паволі

I гамонім між сабой:

— Я саджуся на галінку.

— Я — на плот.

— А я — на дах.

— Апушчуся на сцяжынку.

— Сяду я на правадах.

Мы вясёлыя пушынкі,

Мы танцуем угары.

Мы — сняжынкі-балерынкі,

Танец наш — для вас, сябры!

Н. Галіноўская

 

МАРОЗ

На шыбах малюнкі,

на дрэвах карункі

зрабіў цудадзейны мастак.

Узоры для рання

стварыў ён дыханнем —

рукамі не здолееш так.

 

Мастак ад прыроды,

дыхнуў ён на воды —

масты і масточкі стварыў,

каткі і каточкі

скаваў ён за ночку

і дзецям усе падарыў.

В. Жуковіч

 

У ЗІМОВЫМ ЛЕСЕ

У зімовым лесе

Снежна, снежна, снежна.

Сарокам няўежна,

А зайцам няўлежна —

 

Сонца іх не грэе,

Вецер не марозіць,

Аднаму мядзведзю

Цёпла у бярлозе.

 

У зімовым лесе

Іней, іней, іней

На сасонках сініх,

На старых асінах,

 

Ён сядае нават

Срэбнай павуцінай,

Калі лось задрэмле,

На рагах ласіных…

 

У зімовым лесе

Ціха, ціха, ціха,

Зрэдку мітуснецца

Ў голлі снегірыха,

Войкне, баючыся,

Што знячэўку спевам

Інею карункі

Ацярушыць дрэвам.

А. Лойка

 

ЗІМА

Было цёпла. У ваконца

Заглядала ясна сонца.

Аж, ні села і ні пала,

Зіма з снегам загуляла.

 

Усю нашую старонку

Спавівала, як у пялёнку.

Няма траўкі, няма кветак,

Пуста гэтак, глуха гэтак.

 

Сціхла рэчка, як забіта,

Пад шкляною лёду плітай;

Лес пашумам не гамоніць,

Птушак песнямі не звоніць.

Я. Купала

 

ЗІМОВЫ ВЕЧАР

Свеціць месяц серабраны,

Зоркі рэзва зіхацяць;

Дрэвы інеем убраны,

Зачарованы стаяць.

Па шырокаму абшару,

Неагляднаму кругом,

Плывуць цені лёгкай хмары

То паціху, то бягом.

Ўжо гуляе разам з імі

Вёрткі дзед — стары мароз

І ліе вакол вачыма

Міліёны іскраў-слёз.

Ц. Гартны

 

ПЕРШЫЯ СНЯЖЫНКІ

Лётаюць, сыплюцца

Зоркі-сняжынкі —

Белыя, лёгкія,

Быццам пушынкі.

 

Роўна так сцелюцца

У вёсцы і ў полі,

Круцяцца, кружацца

Ціха, паволі.

 

Лётаюць, сыплюцца

Снежныя зоркі…

Будзем на саначках

Ездзіць мы з горкі.

Я. Журба

 

ЗІМА

Сінічка-сястрычка,

Ля вокнаў звіні,

Сінімі будуць

Марозныя дні.

 

Сіняе неба,

Сіні лясок,

Сіняй рачулкі

Даўгі паясок.

 

Сінічка, ты крыламі

Сінь расхіні

І сонцу чырвонаму

Ў вочы зірні!

 

Паружавее

Ракі паясок,

Павесялее

Сіні лясок.

Е. Лось

 

 

разгарнуць » / « згарнуць

Далучэнне дзяцей да беларускай культуры

 

    Кожны чалавек  ужо з маленства павінен ганарыцца сваей нацыянальнай прынадлежнасцю, любіць сваю Радзіму. Перыяд дашкольнага дзяцінства па псіхалагічных асаблівасцях найбольш спрыяльны для фарміравання асноў нацыянальнай самасвядомасці, таму што менавіта дзецям дашкольнага  узросту ўласцівы эмацыянальная дабразычлівасць, цікавасць да навакольнага свету, бязмерная даверлівасць да дарослых, імкненне паўтараць іх дзеянні.

    Маўленчае развіццё дзяцей у установах дашкольнай адукацыі раена адбываецца ў сітуацыі блізкароднаснага руска-беларускага білінгвізму. Першай мовай, якой авалодваюць дзеці дашкольнага ўзросту гарадскога паселка, выступае руская. Пры гэтым далучэннне дзяцей да беларускай мовы адбываецца таксама даволі рана. Дзеці чуюць яе па радыё, тэлебачанні, у дзіцячым садзе (асобныя заняткі, святы). У выхаванцаў ствараюцца «жыццёвыя» ўяўленні пра рускую і беларускую мовы, назіраецца паступовае свядомае адрозненне гэтых моў.

    Білінгвальная адукацыя забяспечвае паўнавартаснае развіццё асобы дзіцяці сродкамі дзвюх моў і прадстаўленых імі культур. Дзіця-білінгв мае магчымасць інтэграцыі ў дзве моўныя культуры, што спрыяе як яго разумоваму, так і псіхічнаму развіццю, пашырае і ўзбагачае мысленне і кругагляд выхаванца. Авалодванне беларускай мовай спрыяе фарміраванню нацыянальнай самасвядомасці дзіцяці. Што да засваення рускай мовы, то рускамоўныя зносіны пашыраюць камунікатыўнае асяроддзе выхаванцаў, садзейнічаюць іх далучэнню да сусветнай культуры. Адначасовае ж авалодванне дзецьмі дашкольнага ўзросту дзвюма мовамі (рускай і беларускай) пашырае іх светапогляд, спрыяе развіццю палікультурнай свядомасці і павялічвае патэнцыяльныя маўленчыя магчымасці.

    Аднак найвышэйшы ўзровень моўнай кампетэнтнасці дзяцей забяспечвае ўсё ж такі руская мова. Беларуская, якая з’яўляецца мовай нацыянальнай прыналежнасці, выступае ў асноўным у якасці мовы нацыянальнай ідэнтыфікацыі.

    Улічваючы тое, што беларуская мова для беларускіх дзяцей з’яўляецца роднай у асноўным па крытэрыі ідэнтыфікацыі, Н.С. Старжынская сцвярджае, што яе неабходна пачынаць вывучаць як мага раней, з моманту наведвання дзіцем установы дашкольнай адукацыі, шляхам акультурацыі, г.зн. увядзення ў нацыянальна-культурны фон мовы. Што да спецыяльных заняткаў па навучанні беларускай мове ва ўстановах дашкольнай адукацыі з рускай мовай навучання, то яны  праводзяцца з дзецьмі, пачынаючы з сярэдняга дашкольнага ўзросту. Асноўнымі спецыяльнымі метадамі навучання дзяцей беларускай мове выступаюць: прамы, супастаўляльны і камбінаваны метады.

     Навучанне выхаванцаў беларускай мове на аснове прамога метаду арганізуецца шляхам «пагружэння» ў моўнае асяроддзе. Натуральна, што яно адбываецца без апоры на рускую мову. Дадзены метад атрымаў назву метаду імерсіі (татальнай або поўнай). Аднак у практыцы работы ўстаноў дашкольнай адукацыі з рускай мовай навучання найбольш прымальным з’яўляецца метад мяккай імерсіі, які прадугледжвае паступовае ўвядзенне беларускай мовы ў працэс навучання. Таксама шырока выкарыстоўваецца ў практыцы білінгвальнага навучання частковая імерсія, якая прадугледжвае арганізацыю працэсу навучання сродкамі дзвюх моў.

     Супастаўляльны метад навучання дзяцей беларускай мове прадугледжвае апору на рускую. Засваенне беларускай мовы адбываецца на аснове аналізу, супастаўлення і абагульнення дзвюх моўных сістэм. Пры гэтым навучанне дзяцей беларускай мове пры дапамозе супастаўляльнага метаду заснавана на мадэлі пераносу моўных навыкаў з рускай мовы на беларускую. Пры камбінаваным выкарыстоўваюцца прыёмы дзвюх першых метадаў.

    На больш позніх этапах навучання мовам ужываецца парытэтная мадэль навучання (раўнапраўе ў выкарыстанні рускай і беларускай моў). Адносна парытэтнай мадэлі варта адзначыць, што раўнапраўе ў выкарыстанні рускай і беларускай моў тычыцца, перш за ўсё, арганізацыі ўсяго адукацыйнага працэсу ва ўстанове дашкольнай адукацыі. З мэтай паспяховага фарміравання двухмоўя  ствараецца ва ўстановах дашкольнай адукацыі спецыяльнае камунікатыўнае асяроддзе, якое прадугледжвае прысутнасць дзвюх моў ва ўсіх відах дзіцячай дзейнасці і арганізацыю спецыяльных заняткаў па развіцці маўлення дзяцей на дзвюх мовах.

     Н.С. Старжынская адзначае, што ў гэтым выпадку найбольш аптымальным шляхам развіцця ў дзяцей дашкольнага ўзросту беларускага маўлення з’яўляецца той, які спалучае з аднаго боку развіццё «пачуцця беларускай мовы» ў выніку паступовага «пагружэння» ў адпаведнае камунікатыўнае асяроддзе, а з другога — спецыяльна арганізаванае навучанне, арыентаванае на фарміраванне ў выхаванцаў элементарных моўных абагульненняў.

     Паспяховаму авалодванню маўленчымі навыкамі дзяцей на беларускай мове  спрыяе  арганізацыя спецыяльных заняткаў на беларускай мове адзін раз на тыдзень працягласцю 20 хвілін у першай палове дня ў сярэдняй і старшай групах; правядзенне сітуацый зносін на беларускай мове па падгрупах у другой палове дня працягласцю 20 хвілін у тых жа групах; дачыненне да беларускай мовы ў пасіўнай форме з дзецьмі ад 3-х да 4-х гадоў у час слухання беларускіх песень, твораў мастацкай літаратуры, фальклору, прагляду мультфільмаў; прысутнасць дзяцей малодшага і сярэдняга дашкольнага ўзросту на святах, канцэртах, спектаклях, якія праводзяцца дзецьмі старэйшага дашкольнага ўзросту на беларускай мове; увядзенне ў нерэгламентаваную дзейнасць беларускіх гульняў, праслухоўванне запісаў казак, вершаў на беларускай мове; арганізацыя экскурсій у краязнаўчы музей з мэтай знаёмства з культурай, гісторыяй краіны; наладжванне дзейсна-арыентаваных зносін: інсцэніроўкі, ролевыя гульні, гульні-драматызацыі на беларускай мове; арганізацыя адукацыйных сітуацый у розных відах дзейнасці на беларускай мове.

     Мы ўпэўнены, што калі педагогі з’яўляюцца носьбітамі мовы, гэта гарантыя таго, што дзіця паспяхова авалодае камунікатыўнымі навыкамі на беларускай мове.

 

разгарнуць » / « згарнуць

Картатэка гульняў па развіццю беларускага маўлення

 

«Адгадай, чыя цацка?» Мэта: вучыць утвараць прыналежныя прыметнікі. Змест. Выхавацель у якасці вядучага хавае за спіной машынку, пытаецца, у якой руцэ цацка. Нехта з дзяцей адказвае. Тады выхавацель пытаецца: «Алёша адгадаў. Чыя цяпер машынка?». (Алёшава.) Алёша атрымлівае цацку і становіцца вядучым. Гульня працягваецца.	«Чые  рэчы?» Мэта:  вучыць утвараць прыналежныя прыметнікі. Змест.  Дзеці дастаюць розныя прадметы або цацкі  з «цудоўнага мяшочка».  Выхавацель за кожным разам  зазначае: «Саша выцягнуў машынку. Чыя цяпер машынка?» (Сашава).  «Валодзя выцягнуў кубачак. Чый кубачак?» (Валодзяў.) І г. д.
«Што маміна, а што татава?» Мэта: вучыць утвараць прыналежныя прыметнікі. Змест. Выхавацель паказвае дзецям карцінкі (сукенка, акуляры, штаны, капялюш і інш.). Дзеці называюць: «Сукенка — маміна...» і г. д.	«Хто першы пазнае?» Мэта: актыўна распазнаваць шшын словы. Змест.   Выхавацель   апісвае новае слова. Задача дзяцей — хутчэй распазнаць гэты прадмет ці з'яву і знайсці яго на малюнку.

 

«Магазін цацак» Мэта:  актыўна распазнавацъ  но­вый словы. Змест.  Выхавацель  апісвае  новую цацку.   Задача  дзяцей  —  хутчэй распазнаць яе і знайсці на «прылаўку магазіна».	«Пачастуем ляльку» Мэта: актыўна распазнаваць новыя словы па тэме: «Посуд». Змест. Выхавацель аб'яўляе  дзецям, што лялькі Алеся і Оля  збіраюцца сустракаць гасцей. Трэба дапамагчы ім расставіць посуд. Віця ставіць талерачкі, Таня раскладвае лыжкі і відэльцы, Дзіма ставіць цукарніцу і г. д. Дзеці па аднаму выконваюць зададзеныя дзеянні, знаходзячы названыя прадметы посуду, напрыклад, у буфеце.
«На чым паедзеш у гасці?» Мэта: узнаўляць словы з нагляднай падказкай па тэме: «Транспарт». Змест. Выхавацель называе некалькі відаў транспарту і прапануе дзецям выбраць адзін адказ, але трэба, каб дзеці не механічна адказвалі, а маты-вавана выбіралі адказ, як у рэальнай жыццёвай сітуацыі. Кожны раз выха­вацель паказвае адпаведныя малюнкі.	«Чым пачастуем гасцей?» Мэта: узнаўляць словы з нагляднай падказкай па тэме:  «Садавіна, агародніна». Змест. Выхавацель называе некалькі відаў садавіны і агародніны і прапануе дзецям выбраць адзін адказ. Але трыба, каб дзеці не механічна адказвалі, а матывавана выбіралі адказ, як у рэальнай жыццёвай сітуацыі. Кожны раз выхавацель паказвае адпаведныя малюнкі.

 

«Што надзенем ляльцы на прагулку?» Мэта: замацоўваць лексіку без нагляд­най   падказкі   па   тэме:   «Адзенне. Абутак». Змест. Выхавацель называе некалькі відаў адзення і абутку і прапануе дзецям выбраць адзін адказ. Сутнасць гульні ў тым, што кожнае дзіця можа назваць тое слова, якое яно помніць.	«Хуткія вочкі» Мэта: замацоўваць слоўнікавы запас дашкольніка па любой тэме. Змест. Выхавацель паказвае прадмет або малюнак, які адносіцца да той ці іншай тэмы, і адразу хавае яго. Той, хто першым адкажа, атрымлівае гэты прадмет.
«Які твой голас?» Мэта:  пашыраць   і  замацоўваць пасіўны слоўнікавы запас па тэме: «Хатнія жывёлы». Змест. Дзеці размяркоўваюць паміж сабой ролі хатніх жывёл. У адпаведнасці з роллю вымаўляюць гукаперайманні («мяў», «гаў», «му» і г. д.), пры гэтым кожны раз зазначаючы: «Я мяўкаю», «Я гаўкаю», «Я выю» і г. д.	«Назаві колер» Мэта: дапасоўваць прыметнікі да назоўнікаў па тэме: «Садавіна, ага-родніна». Змест. Выхавацель кідае мяч адна-му з дзяцей і называе садавіну альбо агародніну (яблык, агурок, бурак, слгва і г.д.), дзіця ловіць мяч, называе адпаведны колер (чырвоны, зялёны, чырвоны, сіняя і г. д.) і кідае мяч назад.

 

«Адзін ці многа?» Мэта: вучыць змяняць назоўнікі па ліках. Змест. Выхавацель называе словы ў адзіночным і множным ліку, а дзеці адказваюць, колькі прадметаў назва­на: адзін ці многа. У якасці гульнёвага дзеяння можна выкарыстоўваць перакіданне мяча.	«Каму дадзім значок?» Мэта:  фарміраваць  арыентыроўкі ў дзеянні ўтварэння давальнага скло­ну назоўнікаў мужчынскага роду. Змест. Выхавацель кажа, што сёння значкі будуць дарыцца толькі хлопчыкам. Пытаецца: «Каму ж дадзім першы значок?» (Мішу дадзім.) «Вось, Міша, твой значок. Яшчэ каму?» (Працягвае значок аднаму з дзяцей.) «Так, Алёшу. А зараз каму?» I г. д.
«Частаванне» Мэта: вучыць утвараць патрэбную склонавую форму па аналогіі з узорам педагога. Змест. Выхавацель запрашае дзяцей разгледзець малюнкі. На малюнках — відарысы жывёл з характэрнымі для іх пачастункамі: зайка з морквай, вавёрка з арэшкамі, сабака з косткай, карова з сенам і г. д. Выхавацель кажа: «Звяры хочуць пачаставаць нашых хлопчыкаў. Толькі не ведаюць, каму што даць. Паспрабуем ім дапамагчы». I складвае малюнкі ў стосік. Побач кладзе стосік з фотаздымкамі хлопчыкаў групы. Дзеці па чарзе падыходзяць да стала, кожны з іх выцягвае адзін малюнак і пачынае гаварыць: «Коцік дае рыбку... каму?». Выцягвае з другога стосіка фотаздымак і працягвае: «Сярожу». (Таксама можно выкарыстоўваць гулъню ў «фанты».)	«Калі гэта бывае?» Мэты: замацоўваць веды пра часткі сутак; развіваць ўменне вызначаць часткі сутак і тлумачыць гэта з дапамогай слоў; развіваць лагічнае мысленне. Змест. Кожнае дзіця атрымлівае некалькі картак (2—3) з выявамі частак сутак. Выхавацель прапаноўвае іх разгледзець. Затым ён называе частку сутак, напрыклад, вечар. Дзіця, у якога ёсць картка з відарысам, што адносіцца да гэтага часу сутак, падымае яе і расказвае, чаму гэты відарыс адпавядае вячэрняму часу За правільна падабраную картку і добрае тлумачэнне дзіця атрымлівае фішку. Фішкі афарбаваны: у ружовы колер — раніца, блакітны — дзень, шэры — вечар, у чорны — ноч. Карткі неабходна падбіраць з добра знаёмымі эпізодамі з рознага часу сутак.
«Што даужэй, што танчэй?» Мэты: выхоўваць ўвагу; фарміраваць навык параўнання прадметаў па даўжыні, таўшчыні; развіваць мову, успрыманне. Змест. У працэсе чытання казкі «Верабей і былінка» дзецям прапануецца параўнаць па таўшчыні былінкі (палачкі рознай таўшчыні). Дзеці параўноўваюць і гавораць: «Гэтая былінка самая тоўстая, гэтая — танейшая, а гэтая — самая тонкая». Затым дзеці гэтак жа параўноўваюць па даўжыні вяроўкі, якімі павінны былі звязаць стральцоў. Яны знаходзяць самую доўгую, карацейшую і самую кароткую вяроўкі (шнуркі). Па заданню выхавацеля дзеці называюць доўгія і кароткія, тоўстыя і тонкія прадметы.	«Параўнай» Мэты: выхоўваць ўвагу; развіваць ўменне параўноўваць прадметы па даўжыні, шырыні; развіваць мову, успрыманне. Змест. Выхавацель прапаноўвае дзецям параўнаць палоскі-«дарожкі», па якіх «ехала» муха-пяюха. Палоскі паперы даюцца рознай даўжыні і шырыні. Па заданню выхавацеля дзеці знаходзяць самую кароткую палоску, самую доўгую,   сярэднюю.   Выкладваючы палоскі-«дарожкі» па даўжыні, дзеці гавораць: «Гэтая дарожка самая кароткая, гэтая — даўжэйшая, а гэтая самая доўгая». Гэтак    жа   дзеці    параўноўваюць палоскі-«дарожкі» па шырыні. Затым знаходзяць і называюць прадметы доўгія, кароткія, шырокія і вузкія, якія загадзя былі прынесены выхавацелем у групавы пакой.
«Можна есці ці не?» Мэты: замацоўваць веды аб прадуктах харчавання і іх назваў; развіваць слыхавую увагу, кемлівасць, лагічнае мысленне; выпрацоўваць хуткую рэакцыю на слова.  Змест.  Дзецям  можна прапанаваць гульню на адрозненне прадуктаў харча­вання ад іншых прадметаў. Для гэтага выкарыстоўваюць як прадукты харча­вання, так і карткі з іх відарысамі. Дзеці павінны разгледзець усе прадук­ты або іх выявы, назваць іх. Затым выхавацель прапануе пагуляць у гульню «Можна есці ці не?»: паказ­вае і называе прадмет, дзеці на прадукт харчавання пляскаюць у далоні, на другія прадметы — сядзяць ціха.	«Складзі карцінку» Мэта: развіваць прасторавую ары-енціроўку, мову, уменне бачыць цэласнасць вобраза; развіваць ўвагу. Змест. Падчас работы над казкай «Сынок з кулачок» можна прапана­ваць дзецям скласці з чатырох частак разразных карцінак поля, луга, лесу адпаведныя выявы. Дзеці складаюць карцінкі, паведамляюць, што ў іх атрымалася, расказваюць пра раслінны і жывёльны свет таго асяроддзя, якое атрымалася на карцінцы.
«Хто ўвойдзе, няхай возьме» Мэты: замацоўваць веды пра матэрыял,  з якога зроблены прадмет; актывізіраваць   слоўнікавы   запас; развіваць звязную мову, уважлівасць, кемлівасіць. Змест. Дзецям прапануюць адшукаць у пакоі для гульні прадметы, зробленыя з дрэва, пластмасы, гумы і іншага матэрыялу. Яны шукаюць прадмет, называюць яго, прыдумваюць і расказваюць пра яго невялічкае апавяданне, паведамляюць, з якога матэрыялу ён зроблены.	«Раскладзі па велічыні» Мэты: актывізіраваць слоўнікавы запас і развіваць звязную мову; выпрацоўваць уменне  параўноўваць  прадметы  па велічыні на вока або шляхам накладвання; развіваць ўвагу, успрыманне велічыні прадмета. Змест. Дзеці разглядаюць плоскасныя фігуркі герояў казкі «Муха-пяюха», параўноўваюць іх і раскладваюць па велічыні ў радок: хто за каго большы. Напрыклад: воўк, заяц, вавёрка, жабка, мышка, муха. Затым дзеці расказваюць, чаму яны так размясцілі герояў казкі.
«Што зманілася?» Мэты: выхоўваць ўвагу, кемлівасць; развіваць памяць, мову; актывізіраваць слоўнікавы запас. Змест. На фланелёграфе выхавацель размяшчае выявы герояў казкі. Дзеці называюць іх і запамінаюць парадак іх размяшчэння. Па сігналу выхава-целя: «Ноч» — дзеці заплюшчваюць вочы, «спяць». За гэты час выхава­цель  мяняе   парадак  размяшчэння відарысаў. Па сігналу: «Дзень» — дзеці расплюшчваюць вочы, уважліва глядзяць на фланелёграф і тлумачаць, якія там адбыліся змены.	«Сапсаваны тэлефон» Мэты: развіваць слыхавую увагу, засяроджанасць. Змест. Дзеці сядзяць радком. Вядучы ціхенька на вуха называе першаму дзіцяці аднаго з герояў казкі. Першае дзіця таксама ціхенька на вуха паўтарае пачутае слова другому дзіцяці, другое — трэцяму і г. д. Дзіця, якое сядзіць апошнім у радку, вымаўляе пачутае слова ўслых. Калі ім была дапушчана памылка, дзеці па ланцужку, толькі ў адваротным напрамку, па чарзе паўтараюць пачутае імі слова Так знаходзяць таго, хто дапусціў памылку, «сапсаваў тэлефон».

 

«Чорны кот» Мэта: практыкаваць у правільным ужыванні форм давалънага склону назоўнікаў першага скланення. Змест. Адзін з дзяцей — «чорны кот». Ён стаіць у сярэдзіне круга з хустачкай у руцэ. Дзеці водзяць карагод, прыгаворваючы:          Сталі дзеці ў карагод,          Прыйшоў да іх чорны кот Кот. Каму даць, каму даць          Каму хустачку аддаць? Адцам Янку. (Янка становіцца «чорным катом». І г. д.)

«Хто першы назаве?» Мэты:   актывізіраваць   слоўнікавы запас; развіваць зрокавую і слыхавую ўвагу, звязаную мову. Змест.  На фланелёграфе  ў  радок размяшчаюцца відарысы герояў казкі. Выхавацель дамаўляецца з дзецьмі, адкуль яны будуць пачынаць лічыць відарысы (злева направа ці наадварот). Затым некалькі разоў пляскае ў далоні.  Дзеці  лічаць  колькасць хлапкоў, знаходзяць відарыс, які стаіць на ўказаным месцы, і называюць яго, расказваюць аб ім невялічкі ўрывак з казкі. Выйграе тое дзіця, якое першым назвала відарыс.

«Назаві адным словам» Мэты: замацоўваць у мове дзяцей словы, што абазначаюць агульныя паняцці; актывізіраваць слоўнікавы за­пас; развіваць лагічнае мысленне, кемлівасць. Змест. Выхавацель выкладвае карткі з выявамі прадметаў. Дзеці разглядваюць іх, называюць намаляваныя прадметы. Затым выхавацель просіць назваць   гэтыя   прадметы   адным словам. У залежнасці ад зместу казкі гэта могуць быць наступныя заданні:  ▪ воўк, ліса, заяц... — дзікія жывёлы;  ▪ сабака, кот, каза... — свойскія жывёлы;  ▪ верабей, сарока, галка... — птушкі;  ▪ курыца, певень, гусь... — свойскія птушкі;  ▪ дуб, клён, бяроза... — дрэвы і г. д. У групе «Фантазёры» карткі могуць не выкарыстоўвацца. Замест іх выха­вацель проста называе прадметы.

«Лішняе слова, або Чацвёрты лішні» Мэты:   вучыць   дзяцей   знаходзіць агульныя і розныя ўласцівасці прадметаў,  аб'ядноўваць прадметы па якой-небудзь асноўнай    істотнай прыкмеце, праводзіць класіфікацыю; развіваць лагічнае мысленне, увагу, кемлівасць. Змест. У адпаведнасці з сюжэтам казкі выхавацель называе словы ці паказвае дзецям карткі з відарысамі предметаў. Пры гэтым усе словы (прадметы), апрача аднаго, належаць да якой-небудзь  адной  групы.  Выхавацель прапаноўвае дзецям знайсці лішняе слова (прадмет), якое не падыходзіць да ўсіх астатніх у групе, а затым рас-тлумачыць, чаму яны так думаюць. Надрыклад:  ▪ рамонак, дзьмухавец, званочак, пчала;  ▪ камар, муха, жабка, мятлушка;  ▪ заяц, ліса, кот, мядзведзь; ▪ талерка, хлеб, соль, малако.

 

«Хто жыве ў казцы?» Мэты: развіваць ўвагу,   памяць, звязную мову, хуткасць мыслення; актывізацыя слоўніка. Змест. Для гэтай гульні спатрэбяцца карткі з відарысамі розных прадметаў, у тым ліку і персанажаў казкі. Выхавацель дае дзецям разгледзець карткі,  а  затым  просіць  назваць персанажаў той казкі, якую слухалі на занятку, і расказаць невялічкі ўрывак з гэтай казкі пра таго героя, якога назвалі.

«Не памыліся» Мэта: актывізіраваць слоўнікавы запас, лагічнае мысленне, увагу, кемлівасць; замацоўваць веды пра дзікіх і свойскіх жывёл. Змест. Дзеці стаяць у крузе, пера-кідваючы мяч. Той, хто кідае мяч, называе дзікую ці свойскую жывёліну. Той, хто мяч злавіў, павінен сказаць, дзе яна жыве: у лесе ці побач з чалавекам, чым харчуецца.

«Паштальён прыносіць пісьмы» Мэта: развіваць звязную мову, мысленне.   Змест. «Паштальён» раздае дзецям канверты,   у   якіх   ляжаць карткі з відарысамі персанажаў казкі. Дзеці павінны расказаць урывак з казкі з удзелам гэтых персанажаў.

«Скажы наадварот» Мэты:   абагачаць   мову   словамі-антонімамі; развіваць звязную мову, кемлівасць, мысленне, увагу. Змест. Выхавацель вымаўляе слова і кідае каму-небудзь з дзяцей мячык. Дзіця,   злавіўшы   мячык,   павінна ў адказ назваць слова, процілеглае па значэнню. Напрыклад: высокі — нізкі; уперад — назад; дзень — ноч; цёплы — халодны і г. д.

 

«Прыдумай слоўца або адкажы: «Які?» Мэты: абагачаць слоўнікавы запас прыметнікамі; развіваць кемлівасць, мысленне, мову. Змест. Выхавацель прапаноўвае дзе­цям да назвы прадмета падабраць словы, якія дапамогуць адказаць на пытанне: «Які гэга прадмет?». Напрыклад: - Лісіца якая? (Хітрая, рыжая...). - Мядзведзь які? (Касалапы, вялікі...). - Заяц які? (Касавокі, даўгавухі...) I г. д.

«Бывае—не бывае» Мэты: вучыцъ дзяцей бачыцъ пры-чынна-выніковыя сувязі, што існуюць у прыродзе; развіваць лагічнае мыс­ленне, звязную мову, замацоўваць веды пра поры года. Змест.  Выхавацель  расказвае  пра якую-небудзь пару года, напрыклад, пра зіму, і ўключае ў свае апавяданне непраўдападобны эпізод: «На заснежанай ёлачцы сядзела зязюля...». Дзеці павінны вызначыць, бывае такое ці не, растлумачыць, чаму такое немаг-чыма.

«Закончы сказ» Мэты: актывізіраваць словы, якія абазначаюць бытавую тэхніку; развіваць звязную мову; практыкаваць ва ўстанаўленні прычынна-следчых і прасторава-часовых адносін. Змест. Закончыць сказ (знайшоўшы малюнак). Я чышчу дыван... (пыласосам). Я мыю бялізну ў ... (пральнай машыне). Я слухаю навіны па... (тэлевізару). Я гляджу кіно па ... (кінатэатры). Я шукаю інфармацыю ў... (газеце). Я збіваю крэм з дапамогай... (міксера). Я захоўваю прадукты харчавання ў... (халадзільніку). Я размаўляю з сябрам па... (тэлефоне). Я шыю сукенку на... (швейнай машыне). Я фатаграфірую з дапамогай... (фотаапарата)

«Хто больш назаве слоў?» Мэты: актывізіраваць слоўнікавы за­пас дзяцей па тэме:  «Прафесіі»; практыкаваць у складанні простых сказаў па зададзеным слове; развіваць уяўленне і пачуццё гумару. Змест.  Выхавацель  расказвае  пра карэспандэнта газеты, які хоча даве-дацца, што дзеці ведаюць пра прафесіі дарослых. Ён будзе запісваць словы праз мікрафон. Выхавацель паказвае карцінку, а хто-небудзь з дзяцей назы­вае прафесію, інструменты, неабходныя для гэтай прафесіі, ў мікрафон. Дзеці дзеляцца на дзве каманды, іх прадстаўнікі па чарзе адказваюць на пытанні, называюць прылады і дзеянні з імі, не паўтараючы слоў. Перамагае тая каманда, якая апошняй назвала інструмент і дзеянне з ім.

 

«Адгадай, хто я» Мэта: адпрацоўваць навыкі звязнага маналагічнага маўлення. Змест. Дзеці «пераўтвараюцца» ў жывёл ці нават у рэчы і расказваюць пра сябе: «Я — маленькая і зялёная, жыву ў балоце. Я добра скачу і плаваю, люблю есці мух і камароў». (Жаба.). «Я вялікі, падобны на скрыню. У мяне ёсць экран і многа кнопачак. Уключыш кнопачку — пакажу мульцік або спартландыю». (Тэлевізар.).

«Адгадайце, якая пара года» Мэта: замацоўваць навыкі дыяла-гічнага маўлення. Змест. У госці да дзяцей прыходзіць «жывы каляндар», да якога можна звярнуцца з пытаннямі і адгадаць, якая пара года. Напрыклад: «Зараз холадна? Ідзе дождж? Якога колеру лісце? Ці спіць мядзведзь? Ці ходзяці. дзеці ў школу?» і г. д.

«Незвычайны лес» Мэта: адпрацоўваць  сінтаксічную канструкцыю «Ці ведаеце вы?..». Змест. Дзецям раздаюцца малюнкі з відарысам знаёмых звяроў, яікія выконваюць   нейкія   незвычайныя дзеянні, маюць незвычайны знешні выгляд і г. д. Малыя разглядваюць свае малюнкі і, перш чым паказаць іх усім, пытаюцца: «Ці ведаеце вы, што слон лятае? Ці ведаеце вы, што ў ваўка зялёны хвост? Ці ведаеце вы, што заяц спіць у бярлозе?» і г. д.

 

разгарнуць » / « згарнуць